Foto Het Markdal ligt tussen de Belgische grens en het zuiden van Breda waar de rivier de Mark stroomt. Bron: Waterschap Brabantse Delta
Succesvolle aanpak in Markdal
De bewoners van het Markdal ten zuiden van Breda zijn trots op hun gebied, dat rijk is aan natuur en cultuurhistorie en populair is bij wandelaars en fietsers. In het gebied wordt gewerkt aan ruimte zijn voor recreatie, landbouw en herstel van levendige natuur. De aanpak in het Markdal is een succesvol verhaal gebleken en heeft geleid tot verschillende projecten die het gebied ten goede zijn gekomen.
Het riviertje de Mark ontspringt bij het Belgische plaatsje Koekhoven, ten zuiden van Breda. Vanaf de bron tot in de stad Breda is de Mark zo’n 40 kilometer lang en over deze afstand kent de rivier een verval van ongeveer 30 meter. Na Breda legt de rivier nog zo’n 40 kilometer af met een verval van slechts 1 meter, voordat het water via de Dintel in het Volkerak uitkomt. De Mark wordt gevoed door regenwater via verschillende zijbeken en rijten, dat zijn historische afwateringssloten. Door het hoogteverschil vanaf Koekhoven naar Breda stroomt het water relatief snel door de rivier.
Van oorsprong was de Mark bovenstrooms van Breda een sterk meanderende beek die relatief smal en ondiep was. In de jaren 60 en 70 van de 20e eeuw werd de beek gekanaliseerd, om het water sneller af te voeren. De Mark werd met een breedte van ongeveer 20 meter en een diepte tot ongeveer 3 meter een stuk groter. Daarnaast kwamen er verschillende stuwen, om te voorkomen dat de Mark in de zomer droog zou vallen. Ondanks al deze ingrepen zijn de oude meanders nog op enkele plaatsen terug te vinden.
De kanalisatie was gunstig voor de landbouw, maar dat gold helaas niet voor de natuur. De droogte die ontstond door het kanalisatieproces zorgde ervoor dat veel kenmerkende planten- en dierensoorten verdwenen uit het gebied. Dit was aanleiding voor bewoners om initiatief te nemen en te werken aan een levendig Markdal, met ruimte voor natuur en water.
Vereniging Markdal
De Vereniging Markdal is ontstaan als een bewonersinitiatief. Leden van de vereniging zijn bewoners, agrariërs, grondeigenaren en terreinbeherende organisaties. De vereniging streeft naar aanpassingen van de Mark en het omliggende gebied, die past bij de karakteristiek van het beekdallandschap. De bewoners denken op deze manier zelf na hoe het gebied eruit zou moeten zien en hoe dit gerealiseerd en beheerd kan worden.
De vereniging heeft tussen 2013 en 2021 het proces getrokken voor de herinrichting van het Markdal, zowel het zuidelijk (gemeente Alphen-Chaam) als het noordelijk deel (gemeente Breda). Hierbij is circa 100 hectare grond verworven. Oorspronkelijk wilde de vereniging deze grond in eigen bezit krijgen om zo nieuwe natuur te realiseren, maar inmiddels heeft de provincie het beheer overgenomen. Daarmee is de provincie verantwoordelijk geworden voor de aangekochte gronden, die via een openbare verkoopprocedure worden doorverkocht naar een eindbeheerder.
Natuurherstel
Het eerste natuurherstel in het Markdal begon in 2004. Toen begon het herstel van het noordelijke deel (Bieberg) en zuidelijke deel (Galder) en zijn meanders in de rivierloop aangebracht. Weilanden zijn omgevormd tot schraalgrasland, met een voedselarme bodem en hoge grondwaterstand. Bij de Bieberglaan is daarnaast een vispassage langs de stuw aangelegd. Door de diverse maatregelen in het gebied zijn voorheen verdwenen planten, zoals de dwergbies en de blaartrekkende boterbloem, op verschillende locaties weer teruggekomen. Verder is de visstand verbeterd en zijn zeldzame amfibieën, zoals de rivierdonderpad, weer waargenomen.
Het natuurherstel zet zich verder voort. Zo nestelen nu jaarlijks oeverzwaluwen in de steile wanden langs de oevers bij Ulvenhout en laten ijsvogels zich na zachte winters geregeld zien. En voor het eerst sinds meer dan een eeuw broeden er jaarlijks weer ooievaars in het Markdal.
Huidige plannen
Waterschap Brabantse Delta wil de eerder opgestelde ontwerpen van de vereniging Markdal nu zoveel mogelijk tot uitvoering brengen. Op dit moment werkt het waterschap, samen met de vereniging, de provincie Noord-Brabant en andere partijen in het gebied aan het Definitief Ontwerp voor het zuidelijk deel van het Markdal. De uitvoering van dit deelplan wordt mede gefinancierd uit het Deltaprogramma Zoetwater.
De herinrichting van het zuidelijk deel van het Markdal gaat over ongeveer 2,3 kilometer beekherstel en aanleg van 36,5 hectare nieuwe natuur voor het Natuurnetwerk Brabant (NNB). Tevens herstelt het waterschap de hydrologische omstandigheden voor deze natuur. Hierbij zijn de functies 'natuur' en 'recreatie' soms gescheiden om verstoring van de natuur te voorkomen, maar is ook ruimte om de natuur te beleven via fiets- en wandelpaden.
Er kan worden teruggekeken op 20 jaar herstel in het Markdal waar men trots op kan zijn. De komende jaren staan in het teken van verder herstel om te zorgen voor een duurzame en vitale inrichting en beheer van het gebied.
