Foto Marjan Slob Bron: Robert van Hall

Gastcolumn Marjan Slob, filosoof en Denker des Vaderlands

Eigenlijk zijn wij Nederlanders best aardige mensen. Dat wij in het publieke debat toch vaak zo’n nare, schrille toon aanslaan, komt denk ik omdat we getergd zijn. We zitten elkaar in de weg. En dat heeft weer te maken met een kaal feit: de fysieke ruimte is hier schaars. Als ons belang botst op dat van een ander, kunnen we niet een stukje verderop alsnog rustig ons eigen ding gaan doen. Die plek is er simpelweg niet. Bij ons concurreren asielzoekers dus met starters om schaarse woningen, hinderen wielrenners en bejaarden elkaar op het fietspad, trekt de wolf over het industrieterrein. Elke groep staat voor een belang, en voor elk belang is wat te zeggen. Maar die belangen kunnen niet allemaal tegelijk gerealiseerd worden op datzelfde areaal aan grond. 

Luidkeels verzet

In het laatste regeerakkoord staat dat water en bodem voortaan leidend zullen zijn bij het uitzetten van beleid. Het lijkt nog niet helemaal tot de samenleving door te dringen wat dit betekent. Volgens mij wil dat in ieder geval zeggen dat er nog meer ruimtelijke krapte zal ontstaan. Bijvoorbeeld doordat waterberging extra ruimte zal opeisen. Of dat het grondwaterpeil zal stijgen, waardoor boeren en bouwen op sommige plekken onmogelijk wordt. Zolang we blijven hangen in een gesprek over belangen, gaat die toenemende krapte alleen maar leiden tot nog meer irritatie, verzet en agressie. Terwijl daaronder verdriet zit. Verdriet om  de bedreiging van hun vertrouwde manier van leven. 

Zo lees ik in ieder geval het luidkeelse verzet van boeren. Als ik boerenwoordvoerders letterlijk neem, komen ze op mij vaak nogal egoïstisch over. Maar verontwaardiging schiet niet op, dus laat me liever luisteren naar het gevoel dat onder die botte belangenbehartiging ligt. Wat ik dan meen te horen: ‘wij staan op de bres voor een plek, en verdedigen een vertrouwde manier van leven op die plek’. Ik bespeur dus verknochtheid aan de grond – en dat kan ik begrijpen, ja zelfs waarderen. Zo bezien staan boeren opeens symbool voor een diepe band met de directe leefomgeving. Ik denk zelf dat dit kan verklaren waarom zoveel niet-boeren op BBB hebben gestemd. 

Waardering

‘Geworteld zijn is wellicht de belangrijkste en de minst erkende behoefte van de menselijke ziel’, schreef filosoof Simone Weil in 1943. Die ziel wil volgens Weil ergens thuis horen. Zij wil zich verbinden met de grond. En dat is in principe goed nieuws, want wie geworteld is in zijn omgeving, zorgt daar gewoonlijk ook goed voor. Ga maar na: de meest liefdeloze exploitatie van de grond – of dat nu het regenwoud of het Groningse platteland betreft – vindt plaats door organisaties en bedrijven die niet hoeven te leven met wat ze aanrichten, simpelweg omdat de bazen zelf elders wonen. Terwijl de meeste boeren zeggen: ‘ik hou van mijn land, maar zit klem in een systeem’. Zet die liefde van boeren voor hun vertrouwde plek niet weg als een reactionair trekje. Waardeer die juist. Want alleen liefde voor hun eigen omgeving zal mensen ertoe bewegen om voor de grond te blijven zorgen – zelfs al zal die zorg er heel anders uit moeten gaan zien zodra ‘water en bodem’ echt leidend worden.  

Waterwereld

Wat mij aangenaam treft aan mensen die werken in de waterwereld, is dat zij de toekomst van Nederland zo stevig voor ogen hebben. Persoonlijk ken ik geen andere sector waarin maatregelen die nú worden genomen zo serieus worden geijkt aan (een soms behoorlijk verre) toekomst. Ik bewonder dat, en het stemt me vreugdevol. Ik ben blij dat reële toekomstvisies voor onze delta zo diep worden doordacht. Maar ik druk u, mensen van de waterwereld, op het hart: zeg ook steeds hardop wat u daartoe beweegt, en wat deze toekomstvisies te maken hebben met úw liefde voor dit grondgebied. Of negatief gezegd: breng die visies niet louter in technocratische termen, en schiet niet te snel in een zakelijk gesprek over belangen. 

Nu water en bodem leidend gaan worden, zullen veel mensen hun vertrouwde omgang met de bodem kwijtraken. Dat is nogal wat. Het betekent een verlies voor hun ziel, om met Simone Weil te spreken. Erken hun gevoel van ontworteling. Heb oog voor de rouw die komt met het moeten loslaten van een vertrouwde praktijk. Dan nog zal de oplossing niet vanzelf volgen, en zullen belangen nog steeds blijven botsen. Maar we krijgen dan wel een heel ander gesprek.

Marjan Slob is filosoof, essayist, en de huidige Denker des Vaderlands.