Foto De Torensteepolder. Bron: Peter de Klerk, mediabank gemeente Hoeksche Waard
De speciaal ontwikkelde infographic helpt om het gesprek over gevolgbeperking te stimuleren
Het gesprek aangaan met andere partijen over het beperken van de gevolgen bij een overstroming, oftewel ‘laag 2 van meerlaagsveiligheid’. Dat was het uitgangspunt voor Bart Mol, strategisch adviseur Ruimtelijke Adaptatie en Henri van der Meijden, senior beleidsadviseur waterveiligheid, beiden werkzaam bij waterschap Hollandse Delta. Ze ontwikkelden een infographic om de urgentie van maatregelen voor gevolgbeperking in beeld te brengen.
Dit is meerlaagsveiligheid
Het begrip meerlaagsveiligheid kom je overal tegen in de waterwereld, maar wat houdt het ook alweer in? In 2009 is het concept meerlaagsveiligheid (MLV) in het Nationaal Waterplan geïntroduceerd voor een duurzaam waterveiligheidsbeleid voor overstromingen uit het hoofdwatersysteem. Deze bestaat uit drie ‘lagen’ die bijdragen aan de waterveiligheid:
- De eerste laag is preventie, het voorkomen van een overstroming, door voldoende hoge en sterke waterkeringen.
- De tweede laag is duurzame ruimtelijke planning. Het gaat erom via de inrichting van een gebied en het ontwerp van objecten schade en overlast te beperken of te voorkomen.
- Tot slot is de derde laag crisisbeheersing, om bij een dreigende overstroming schade en slachtoffers te minimaliseren.
Na de wateroverlast in Limburg in 2021 zijn op advies van de ‘Beleidstafel wateroverlast en hoogwater’ hieraan twee lagen toegevoegd: waterbewustzijn en duurzaam herstel.
Samen nadenken over mogelijke overstromingen
Wat is de rol en verantwoordelijkheid van het waterschap voor het aanpassen van de omgeving om risico’s te beheersen en schade te beperken bij een overstroming? Waarom zijn er tot nu toe relatief weinig concrete maatregelen uitgevoerd op dit cruciale thema? En hoe verbinden we de twee Deltaplannen – Waterveiligheid en Ruimtelijke Adaptatie – met elkaar in deze context? Dit zijn vragen die waterschap Hollandse Delta rondom laag 2 van meerlaagsveiligheid bezighouden. Voor de antwoorden is het waterschap een samenwerkingstraject gestart met verschillende belanghebbenden, namelijk: de gemeenten Rotterdam, Dordrecht en Zwolle, Rijkswaterstaat, provincie Zuid-Holland, het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond.
Vera Konings, adviseur Waterveiligheid bij gemeente Rotterdam: ‘Alle overheden die een rol hebben in de meerlaagsveiligheid zijn heel actief betrokken door waterschap Hollandse Delta. Zo wordt het een gezamenlijk verhaal. Door de actieve betrokkenheid is de kennis en ervaring van andere organisaties ook goed meegenomen, zoals het ruimtelijk perspectief of de inbreng vanuit de veiligheidsregio.’
Middel om dialoog aan te gaan
In het samenwerkingstraject is er samen met landschapsarchitectenbureau BoschSlabbers een infographic ontwikkeld gericht op laag 2: gevolgbeperking bij overstromingen. De infrographic is een idee van Bart Mol. Hij heeft samen met collega Henri van der Meijden het traject opgestart. Mol: ‘Via deze infographic kunnen we het gesprek én de discussie aangaan met andere organisaties. Dat moet leiden tot concrete actieplannen voor een veiligere inrichting van onze omgeving.’ Uit gesprekken blijkt dat maatregelen, zoals aanpassingen aan woningen of gebouwen en de ruimtelijke inrichting, vaak onderbelicht zijn in de huidige plannen. ‘In de uitvoeringsagenda van diverse werkregio’s van Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie (DPRA), waaronder Hoeksche Waard, is gevolgbeperking daarom een belangrijk onderzoeksthema.’
De infographic is beschikbaar om vrij te gebruiken door iedereen die werkt met meerlaagsveiligheid. Op wshd.nl/meerlaagsveiligheid kun je deze downloaden.
Heemraad waterveiligheid Cicilia Rijsdijk van waterschap Hollandse Delta: ‘Overheden moeten met elkaar nadenken over een mogelijke overstroming. Hoe deze is te voorkomen, maar ook wat kunnen we doen om de impact ervan zo klein mogelijk te laten zijn. Daarom dragen nu alle maatregelen die we treffen om de gevolgen van overstromingen te beperken bij aan een veilige toekomst.'
Vijf ruimtelijke strategieën uitgelicht
De infographic biedt een overzicht van strategieën voor stedelijke en landelijke gebieden, gericht op het beperken van schade en risico's bij wateroverlast en overstromingen, voor zowel bestaande bouw als nieuwbouwprojecten. Deze weergave illustreert niet alleen de urgentie, maar toont ook bij welke waterhoogtes bepaalde maatregelen effectief zijn. Voor de beschrijving van de maatregelen is geput uit bestaande bronnen, zoals Klimaatadaptatie Nederland.
De infographic brengt vijf ruimtelijke strategieën in beeld:
- Risicozonering
- Compartimentering
- Ondersteuning van crisismanagement
- Bescherming van kritieke infrastructuur en objecten
- Aangepast bouwen
Deze strategieën kunnen aangepast en verder uitgediept worden voor specifieke gebieden, afhankelijk van hun geografische ligging en specifieke omgevingsfactoren. Elk afgebakend gebied kan zo een op maat gemaakte aanpak ontwikkelen om de risico’s van watergerelateerde incidenten te minimaliseren.
Andreas van Rooijen, adviseur Ruimtelijke Adaptatie bij Gemeente Zwolle: ‘In de IJssel-Vechtdelta verkennen we samen de potentie van waterveiligheidslandschappen. De infograhic over meerlaagsveiligheid helpt daarbij enorm om de ruimtelijke, onderzoeks- én waterwereld bij elkaar te brengen en elkaar te verstaan.’
Toepassing in de praktijk
De infographic wordt voor het eerst gebruikt voor een traject over laag 2 binnen gemeente Hoeksche Waard. Deze gemeente, waterschap Hollandse Delta en provincie Zuid-Holland werken samen vanuit de uitvoeringsagenda ‘Hoeksche Waard Klimaatbestendig’ Deze agenda bevat een visie en strategie voor de Hoeksche Waard, uitgewerkt aan de hand van de pilot ‘Hoeksche 4’. Binnen deze agenda hebben de partijen gezamenlijk een klimaatadaptatieprogramma opgesteld, waarin acties per pijler zijn gespecificeerd. Henri van der Meijden: ‘Het traject over laag 2 focust op de vierde pijler: essentiële infrastructuur klimaatbestendig. In het onderzoek staat de vraag centraal hoe veilig de Hoeksche Waard is bij een dijkdoorbraak, vooral omdat 65% onder zeeniveau ligt. De infographic is een goed hulpmiddel om het gesprek met de partners aan te gaan waarbij de vijf strategieën doorlopen kunnen worden.’
Natasja Knoot-Boortman, regisseur biodiversiteit en klimaatadaptatie bij gemeente Hoeksche Waard: ‘In de Hoeksche Waard stellen we onszelf de vraag hoe veilig we zijn bij een dijkdoorbraak. Dit gaan we onderzoeken in een pilot over gevolgbeperking, waarin we een ruimtelijke strategie uitwerken ter ondersteuning van evacuatie en herstel. In dit onderzoek gebruiken we de infographic om het gesprek over laag 2 te stimuleren. Bijvoorbeeld om te verkennen waar en hoe we bij nieuwbouw extra schuilplaatsen kunnen creëren.’
Nieuwe inzichten en kaartmateriaal
Voordat het onderzoek in de Hoeksche Waard van start gaat, werken de gemeente en het waterschap samen met de provincie aan de nieuwe ROR3-overstromingsberekeningen (zie kader), die nieuwe inzichten en kaartmateriaal moeten opleveren over het verloop van overstromingen bij dijkdoorbraken, als input voor dit onderzoek. De verwachting is dat het onderzoek komende zomer wordt opgestart.
De Europese Richtlijn Overstromingsrisico’s (ROR) dateert van november 2007 en heeft als doel de negatieve gevolgen van overstromingen voor de gezondheid van de mens, het milieu, het culturele erfgoed en de economische bedrijvigheid te beperken. In 2022 is de derde implementatieronde (ROR3) hiervoor gestart en in 2025 moeten geactualiseerde overstromingskaarten beschikbaar zijn.
Herijking Deltaprogramma 2026
De uitkomsten van de pilot met de infographic dienen als input voor de herijking van de voorkeurstrategie van het Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden (DPRD). In het gebied Rijnmond-Drechtsteden is economische en ruimtelijke ontwikkeling alleen mogelijk als de waterveiligheid, de zoetwatervoorziening en de klimaatrobuustheid op orde zijn, nu en in de toekomst. De voorkeursstrategie voor Rijnmond-Drechtsteden moet daarvoor zorgen, ook als de zeespiegel nog sneller en verder stijgt. Sinds 2014 werkt de regio aan de uitvoering van deze strategie. Deze is in 2020 herijkt en dit jaar is er weer gestart met een herijking, die in 2026 gereed moet zijn.
Jeroen Doornekamp, adviseur Waterveiligheid bij Rijkswaterstaat: ‘De toegevoegde waterveiligheidswaarde van gevolgbeperking door ruimtelijke inrichting is door de goede bescherming die onze waterkeringen bieden erg afhankelijk van de situatie. De duidelijke structuur en verbeelding van de maatregelen in de infographic helpt om deze genuanceerde boodschap over te brengen.’
Vera Konings, adviseur Waterveiligheid bij gemeente Rotterdam, Cicilia Rijsdijk, heemraad waterschap Hollandse Delta, Andreas van Rooijen, adviseur Ruimtelijke Adaptatie bij Gemeente Zwolle, Natasja Knoot-Boortman, regisseur biodiversiteit en klimaatadaptatie bij gemeente Hoeksche Waard en Jeroen Doornekamp, adviseur Waterveiligheid bij Rijkswaterstaat, hebben meegewerkt aan de infographic en vertellen erover.
