Verkenning door studenten: Kleine Rivieren voor Klimaat

Nature-based solutions voor de Linge, de Lauwers en de Overijsselse Vecht

Mooie kans om te leren

De recente problemen met extreme regenval laten zien dat we niet kunnen wachten met het nemen van adaptie maatregelen. Hogeschool Van Hall Larenstein leidt haar studenten op om de transitie naar een klimaatbestendige leefomgeving te begeleiden. Dit gebeurt onder meer door studenten intensief te betrekken bij onderzoeksprojecten van de lectoraten. Zo worden studenten al vanaf het begin betrokken bij het project ‘Kleine Rivieren voor Klimaat’. Hun verkenningen naar de problemen in het waterbeheer van drie kleine rivieren en de kansen voor nature-based solutions vormen belangrijke input voor het project. Voor de studenten is het een mooie kans om te leren van de experts bij waterschappen, provincies en adviesbureaus en van de ervaringen van bewoners en gebruikers. Elske Krabben, studente van de master River Delta Development, merkte dat professionals, NGO’s en bewoners graag meedenken en hun ervaringen delen: ‘Iedereen die ik sprak was geïnteresseerd in nature-based solutions en wilde graag meedenken over hoe praktijkonderzoek dit verder kan brengen.’ 

De verschillende partijen zijn blij met het onderzoek van Hogeschool Van Hall Larenstein. ‘Studenten lopen voorop. Ze hebben frisse ideeën en verkennen mogelijkheden. Hier kunnen wij als waterschap verder mee’, aldus Waterschap Rivierenland.

Kleine rivieren belangrijk voor regionaal waterbeheer

De drie kleine rivieren de Linge, de Lauwers en de Overijsselse Vecht liggen in verschillende fysisch-geografische regio’s en kennen ieder hun eigen uitdagingen. Maar alle drie vervullen ze – net als andere kleine rivieren in Nederland – een belangrijke rol in het regionale waterbeheer. Daarom zijn er door de eeuwen heen veel aanpassingen gedaan om overtollig water zo efficiënt mogelijk af te voeren en zoetwater aan te voeren voor vooral de agrarische gebruiksfunctie. Kleine rivieren zitten soms in zo’n strak beheerkeurslijf dat er nog weinig over is van hun kenmerkende dynamiek en natuur. Ze lijken meer op kanalen. En dat terwijl we vanwege toenemende weersextremenjuist behoefte hebben aan het natuurlijke adaptatievermogen van onze kleine rivieren. Voorbeelden van nature-based maatregelen om het natuurlijke adaptatievermogen te herstellen zijn het creëren van wetlands, meer meandering, sedimentmanagement en inzet van grazers en dammenbouwers. 

Uitdagingen voor de Linge

Tweedejaarsstudenten Land en Watermanagement kijken naar de rivier de Linge, een kleine rivier die zich helemaal in het rivierengebied bevindt en die belangrijk is voor de agrarische sector en voor recreatie. In december 2023 kon de Linge de overvloedige regenval niet snel genoeg afvoeren en trad de rivier buiten haar oevers. In de zomers daarvoor was het juist droog, en werd voor de fruitteelt beregening vanuit het watersysteem, gevoed vanuit de Linge, essentieel. De studenten begonnen om de rivier in deelgebieden op te knippen, en keken vervolgens welke nature-based solutions er al zijn en waar kansen liggen. De Linge heeft verschillende gezichten: de Boven Linge lijkt na Park Lingezege wel een kanaal, terwijl de Beneden Linge prachtig door het groen meandert. ‘In de Beneden Linge lijkt meer ruimte voor groene oplossingen, maar daar is al veel natuur. Het is de kunst om een balans te vinden tussen gebruiksfuncties en natuur, en verschillende groene benaderingen toe te passen  voor de verschillende deelgebieden’, volgens Milo Heeneman en Dagmar Schuring.

Meer ruimte voor de Vecht

De Overijsselse Vecht ontspringt in Duitsland, en is benedenstrooms bedijkt. Op dit moment worden er plannen ontwikkeld voor de dijkversterking langs een deel van de rivier. Al eerder zijn plannen gemaakt om de Overijsselse Vecht meer ruimte te geven, waarbij bij de inrichting en het beheer expliciet rekening werd gehouden met de belangen van de recreatievaart en met herstel van vishabitats. Nu er steeds vaker problemen zijn door extreme regenval, kan er volgens de studenten ook aan nature-based solutions worden gedacht, waarbij het wel belangrijk is om aan de belangen van alle stakeholders te denken. ‘We hadden net geleerd hoe een stakeholderanalyse te maken. Dat hielp ons om inzicht te krijgen hoe ingewikkeld het is om geschikte maatregelen te vinden’, aldus Huub Boere, Marije Bouwer, Bas Runhaar en Charlotte van Uem.
 

Aansluiten bij natuurlijke elementen in het landschap rondom de Lauwers

Afgelopen mei was het Friese Buitenpost in het nieuws: een wolkbreuk zette de straten blank. Hier werd het water via onder andere de Lauwers eerst naar het Lauwersmeer en daarna naar de Waddenzee afgevoerd. Met de snelle afvoer van het water uit het dorp en de agrarische omgeving kwam ook een onbekende hoeveelheid verontreiniging mee. Om meer ruimte te maken voor waterberging en om zoet water vast te houden bieden natuurlijke elementen in het landschap van de Lauwers een kans. Dit past ook goed bij beheer dat is gericht op weidevogels en herstel en behoud kenmerkende habitats.

Deeltijdstudente Bos- en Natuurbeheer Afke Vermeer ontdekte tijdens haar afstudeerstudie de Lauwers: ‘Het is zo’n kleine rivier waar je ongemerkt overheen rijdt, maar die enorme kansen biedt voor klimaatadaptie en herstel van natuurwaarden’. Uit haar gesprekken met bewoners en beheerders merkte ze dat er veel belangstelling is voor natuur-gebaseerde maatregelen om toekomstige problemen rond wateroverlast en droogte het hoofd te bieden. Maar er zijn ook zorgen over de impact van de voorgenomen verbrakking van het Lauwersmeer op de landbouwgronden. Tijdens droge perioden is er misschien niet genoeg zoet water in de Lauwers, zodat het brakke water de rivier instroomt.

Dit artikel is geschreven door Jantsje M. Van Loon-Steensma (Lector Nature Based River Management bij Hogeschool Van Hall Larenstein, Velp).