'Een nieuw hoofdstuk in de Nederlandse waterbouwhistorie'

Duo-interview regiowinnaars Eo Wijers Prijsvraag

Over de Eo Wijers Prijsvraag 

De Eo Wijers Prijsvraag is een landelijke ontwerpwedstrijd, vernoemd naar bouwkundig ingenieur Leonard Wijers, een van de grondleggers van de Nederlandse ruimtelijke ordening. Voor de twaalfde editie zijn multidisciplinaire teams in vier regio's (Rijn-Maasmonding, Midden-Zeeland, Achterhoek en Oostelijk Flevoland) aan de slag gegaan met de vraag: Waar willen wij wonen? Het voorstel Aardkundig Fundamentalisme van de regio Achterhoek werd 12 oktober uitgeroepen tot landelijke winnaar. Bekijk hier alle inzendingen. Ontdekkingsreis naar Nieuw Zeeland (Midden-Zeeland) en Tweestromenland (Rijn-Maasmonding) werden de regiowinnaars. De Deltaprogramma’s Zuidwestelijke Delta (i.s.m provincie Zeeland) en Rijnmond-Drechtsteden (i.s.m. de gemeente Rotterdam en provincie Zuid-Holland) waren mede-opdrachtgevers voor deze studieregio’s. 

Kennen jullie elkaar? 

Ro Koster: ‘We hadden al met elkaar samengewerkt bij een energieproject. Toen onze beide voorstellen voor deze prijsvraag werden uitgeroepen tot regiowinnaars, heb ik Jasper opgebeld om te vertellen hoe goed ik hun idee vond.’ 

Jasper Hugtenburg: ‘En wij hadden precies het omgekeerde! We dachten: daar in Zeeland hebben ze het lef gehad om een heel radicaal idee van a tot z helemaal door te werken.’

Welk ‘radicaal idee’? 

Koster: ‘Ons voorstel gaat uit van systeemherstel: het sediment zijn werk weer laten doen [zie kader Een ontdekkingsreis naar Nieuw Zeeland]. Meebewegen met de natuurkrachten van het deltasysteem, en vervolgens kijken hoe het landschap er in 2100 uit ziet met 1, 5, 3 en 7 meter zeespiegelstijging. Hoe vinden we dan een toekomstbestendig systeem? Het blijkt een heel eind te kunnen. Als we het slim doen en binnen de anderhalve graad opwarming in 2100 blijven, dan kunnen we eigenlijk eeuwig doorgroeien en voor maximale veiligheid zorgen. Maar daarvoor moeten we ingrijpende keuzes maken. Stoppen met maatregelen die tegen het natuurlijke systeem inwerken, dammen en sluizen op termijn weghalen, land opgeven.’ 

Wat vind jij van Ro’s voorstel voor Zeeland? 

Hugtenburg: ‘Het is ontzettend dapper. Ro’s team heeft het aangedurfd om het ontpolderingstaboe te doorbreken, terwijl dat zo gevoelig ligt in Zeeland. En jullie erkennen hoeveel pijn dat doet. Dat het eigenlijk een rouwproces is dat aan zo'n systeemverandering vooraf moet gaan. Jullie stellen proefprojecten voor om collectief door die rouw heen te gaan. Dat vind ik echt heel sterk.’ 

Tweestromenland gaat ook over meebewegen, toch? 

Hugtenburg: ‘Ja, het is alleen iets minder radicaal. We hebben gekeken: hoe kun je het zelfbouwend vermogen van de Rijn-Maasmonding herstellen en daarin ook de veranderende haveneconomie meenemen? Met zelfbouwend vermogen bedoelen we: met behulp van slib en zand het land laten meegroeien met de zee. Dat blijkt goed te werken. Het zijn echt enorme hoeveelheden sediment die je binnenhaalt als je de toegang tot de haven natuurlijker inricht.’ 

Wat vind jij goed aan Jaspers idee, Ro? 

‘Ik ben er jaloers op! Hoe het team verleden, heden en toekomst met elkaar heeft verbonden. Het historische tweestromenland: een agrarisch natuurlandschap dat onder 5 meter zand is geschoven om er een haven van te maken. Het huidige landschap met de Nieuwe Waterweg en het Haringvliet. En het nieuwe tweestromenland met het Calandkanaal als nieuwe scheepvaartroute en de Nieuwe Waterweg als een natuurlijke stroom. Het is ook helemaal uitgewerkt in een schema waar álles in zit: de fases, spelers, tools, argumenten. Dit kom je zelden tegen, het is ongelofelijk goed.’ 

Hugtenberg (lachend): ‘Jij had ons plan moeten presenteren.’ 

Komt er een vervolg? 

Koster: ‘Dit traject is klaar, maar we hopen van harte dat de regio verdergaat met het verkennen van deze nieuwe denkrichtingen. 

Hugtenburg: ‘Bij de opdrachtgevende regio zit veel energie om de opgave met de drie finalisten in de regio samen verder te verkennen, dus wie weet.’ 

Wat heeft deze prijsvraag en de ontwerpende aanpak het Deltaprogramma te bieden?  

Hugtenburg: ‘Het geeft vrije denkruimte voor ideeën die anders misschien te weinig ruimte krijgen. In ons geval is dat: meebewegen [een van de oplossingsrichtingen voor aanpassing aan de zeespiegelstijging, naast beschermen (open of gesloten) of zeewaarts, red.]. De technische oplossingen voor zeespiegelstijging zijn op de lange termijn niet vol te houden, daarvoor is steeds weer een nieuwe technische oplossing nodig.’  

Koster: ‘Wij zijn daarom beiden teruggegaan naar de culturele identiteit van het landschap; hoe mensen ermee verbonden zijn. Als je die verbondenheid aanwakkert, dan kun je betekenisvolle landschappen maken in plaats van probleemoplossende landschappen. Landschappen die toekomstbestendig zijn en rekening houden met generaties die komen.’ 

Hebben jullie een oproep voor de nieuwe deltacommissaris? 

Koster: ‘Laten we echt starten met systeemherstel. Proberen om de opgaves waarvoor we staan, op te lossen met nature based solutions. En dat meebeweegspoor ook volwaardig onderzoeken.’ 

Hugtenburg: ‘Eens! En daarbij gun ik de natuurclubs een volwaardige plek aan de deltatafel. De waterbouwers en natuurmensen kunnen elkaar zo goed aanvullen. Laten we samen een nieuw hoofdstuk in de rijke Nederlandse waterbouwhistorie schrijven. Een hoofdstuk waarin naast techniek en natuur ook bestuur en cultuur samenkomen. En ik vind dat we nu al moeten oefenen met meebewegen. Om het rouwproces over het ontpolderen op gang te brengen én omdat het zoveel kan opleveren.’ 

Koster: ‘Daar sluit ik me volledig bij aan. Natuurlijk kunnen we door op onze bekende waterbouwkundige groef. Dan houden we onze voeten gewoon droog. Maar hoe ziet dat landschap er dan uit? Willen we daar wonen?’ 

Een ontdekkingsreis naar Nieuw Zeeland 

Hoe kunnen we meebewegen met de natuurkrachten van het deltasysteem? Dat is de kern van het voorstel Een ontdekkingsreis naar Nieuw Zeeland van het samenwerkingsverband van Bureau B+B, RO&AD architecten, NIOZ, Solidarity University, De Natuurverdubbelaars en Roosemalen & Savelkoul. Wind stuwt zand op tot duin, regen verzadigt de bodem, getijdenwerking en slib laten het land meegroeien met de zee. Door de Zeeuwen mee te nemen in dit proces van loslaten en meeveren, komt de weg vrij voor transities naar een aantrekkelijk en leefbaar Zeeland. De jury waardeerde het heldere tijdspad met ruimtelijke ingrepen en verbeeldingen, met kansen in het denken in scenario's.

Tweestromenland – zelfrijzende Deltastad 

Wat als we stoppen met het uitdiepen van de Nieuwe Waterweg en de natuur haar gang laten gaan? Dat is de kern van het voorstel Tweestromenland van het samenwerkingsverband H+N+S Landschapsarchitecten, Palmbout Urban Landscapes, Deltastad/TU-Delft, Erasmus Universiteit, ARK Rewilding Nederland en WWF.  

Hierdoor ontstaat een natuurlijke riviermonding, beïnvloed door zand en slib, wat de impact van stormvloeden en zout water vermindert. De Rotterdamse havens blijven door een slimme ingreep bereikbaar, en de afzetting creëert natuurlijke oevers en een gevarieerd rivierlandschap. Uit het juryrapport: ‘De Nieuwe Waterweg is het symbool van een economie die 150 jaar het karakter van Rotterdam heeft bepaald. Daar een einde aan maken als startpunt voor een nieuwe fossielvrije economie in een landschap dat door natuur en techniek gevormd wordt, is iets wat de jury de Rotterdammers graag toewenst.’