Foto Tineke Dijkstra
Aandacht voor hoogwaterveiligheid, ecologische waterkwaliteit én natuur
Als je over de grenzen van je eigen programma, project of zelfs organisatie kijkt, is er heel veel mogelijk. Dit werd nog maar eens bevestigd door de inspanningen van Regina Havinga, senior adviseur Duurzaamheid en Ruimtelijke Kwaliteit bij het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) en Rob Folkert, strategisch adviseur bij Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW), binnen de Werkplaats HWBP-PAGW. Op het Deltacongres deelden zij hun inzichten.
In het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) werken de 21 Nederlandse waterschappen en Rijkswaterstaat samen aan de grootste dijkversterkingsoperatie ooit sinds de Deltawerken. Het investeringsprogramma Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) heeft tot doel de waterkwaliteit te verbeteren en de natuur te versterken in de Nederlandse grote wateren. Het water krijgt meer ruimte, verbindingen worden hersteld en er wordt gewerkt aan een gevarieerder leefgebied. Regina Havinga is senior adviseur Duurzaamheid en Ruimtelijke Kwaliteit bij HWBP. Rob Folkert is strategisch adviseur en plaatsvervangend programmamanager bij PAGW.
‘Op programmaniveau werkten het HWBP en PAGW de afgelopen jaren afzonderlijk van elkaar. Maar eigenlijk is dat helemaal niet zo logisch’, vertelt Regina Havinga. ‘We zijn namelijk voor een groot deel in dezelfde gebieden aan het werk en lopen daar tegen dezelfde problemen aan.’ Het gaat hierbij bijvoorbeeld om ruimtegebrek in de fysieke leefomgeving. Ook liggen projecten vaak in of grenzend aan de beschermde Natura2000-gebieden. Dat maakt de speelruimte voor oplossingen klein. Havinga: ‘Onze opgave wordt de komende jaren door de klimaatverandering alleen maar groter. Daarom is het heel verstandig om op programmaniveau samen op te trekken.’
Als strategisch adviseur bij PAGW zag Rob Folkert dat ook daar de behoefte tot samenwerken groot was. Want door de waterveiligheidsopgave en de opgave voor ecologische waterkwaliteit en natuurontwikkeling samen op te pakken, ontstaan oplossingen die elkaar versterken. Folkert: ‘Door te bouwen met de natuur (‘building with nature’) kunnen we zelfs de opgave voor dijkversterkingen verkleinen. Denk aan vooroevers die extra leefgebied in de watersystemen kunnen toevoegen en ook golfslag kunnen dempen. Je maakt dus gebruik van de natuurlijke principes om je doelen te behalen.’
De Werkplaats HWBP-PAGW
Omdat het Rijk ruimtelijke ordening opnieuw op de agenda heeft gezet en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat inzet op ‘water en bodem sturend’, wisten Havinga en Folkert: dit is hét moment om de samenwerking op te pakken. ‘Ik had al veel contact met waterschappers uit het noorden van het land en heb hen gevraagd of ze hun gebieden en projecten wilden inbrengen als pilots. Het is cruciaal om mensen samen te brengen die allemaal deze ambitie delen en met ons iets willen bereiken.’, licht Havinga toe. ‘Dit heeft geleid tot de Werkplaats, gefaciliteerd door Neerlands Diep en RWS Ontwerpkracht. Een groep van 60 ecologen, projectleiders, landschapsarchitecten, dijkenbouwers, beleidsmedewerkers, natuurbeheerders en andere experts op het gebied van natuur en waterveiligheid, die samen uitzoeken wat er moet gebeuren om tot meer synergie te komen.’
De initiatiefnemers van de Werkplaats kozen er bij de kick-off afgelopen mei bewust voor om klein te beginnen en pragmatisch te werken. ‘We wilden kijken waar we nu al acties kunnen ondernemen, en vanuit de praktijk onderzoeken wat mogelijk is’, legt Folkert uit. ‘Ons doel was om al op het Deltacongres mogelijke oplossingen te presenteren, dus we gaven onszelf bewust maar een half jaar en drie werksessies de tijd. Op die manier hebben we onszelf eigenlijk gedwongen om te focussen en met resultaten te komen. En dat is gelukt.’
Resultaten delen
Vol trots stonden Havinga, Folkert en andere betrokkenen dus op 9 november op het podium in Groningen. ‘Er is niets heilig, en de ideeën zijn niet tot in detail uitgewerkt. Maar ze geven al wel een mooie indruk van de mogelijkheden van samenwerking’, licht Havinga toe. Folkert voegt hieraan toe: ‘We hebben een heldere conclusie kunnen trekken op het Deltacongres: als je buiten de gevestige structuren werkt, ontstaan er veel nieuwe, waardevolle kansen.’
Zo is er voor de IJssel-Vechtdelta een gezamenlijke voorverkenning gedaan. Ook het idee om eilanden in het Ketelmeer te creëren heeft een vlucht genomen. Deze golfremmende natuur kan de ecologische waterkwaliteit verbeteren. Ook zorgt het ervoor dat de kans op een mogelijke complexe dijkversterkingsopgave in (de omgeving van) Kampen kleiner wordt. Daarnaast is er gekeken naar het Waddengebied. Daar wordt al veel samengewerkt op projectniveau, maar heeft men ook geconstateerd dat een bredere, systeemgerichte blik meer kansen biedt. Bijvoorbeeld om de natuurcompensatie te realiseren die nodig is om buitendijkse, klimaatrobuuste verzwaringen van het HWBP gemakkelijker uitvoerbaar te maken.
‘De belangrijkste drie principes uit de gezamenlijk ontwikkelde aanpak voor het HWBP-PAGW werken we nu uit’, vertelt Havinga. ‘Deze drie principes zijn: water en bodem sturend én de ecosysteembenadering als uitgangspunt, gezamenlijke voorverkenningen op gebiedsniveau en het benutten van co-creatie en ontwerpend onderzoek als werkvorm.’
Nog niet klaar
Eind november was de laatste bijeenkomst van de Werkplaats, waarin de deelnemers hebben teruggekeken naar het afgelopen halfjaar. Ook hebben ze aangegeven welke vervolgstappen ze graag willen ondernemen. ‘Het begin is er’, sluit Folkert af. ‘We hebben met elkaar laten zien dat samenwerking grote meerwaarde kan hebben. Nu is het tijd om dat voort te zetten.’ Ook Havinga ziet dat de tijd rijp is om natuur, ecologische waterkwaliteit en waterveiligheid te verbinden. ‘Wacht niet op een ander, maar pak de kansen die er zijn. Kom in beweging!’
