Foto Overzichtsfoto van industriewater Eerbeek. Bron: Industriewater Eerbeek

Iedereen is nodig voor de oplossingen rondom de toekomstige zoetwatervoorziening

Nederland heeft de laatste jaren steeds vaker te maken met droogte en watertekort. De gevolgen hiervan zijn aanzienlijk. Sinds jaar en dag is ons land meester in het afvoeren van water, maar de droge zomers confronteren ons ermee dat er ook momenten zijn waar een mismatch ontstaat tussen de beschikbaarheid en het gebruik van water. Daarom hebben we iedereen in Nederland nodig om de balans in ons watergebruik terug te vinden, ook als het gaat om grondwater. Hiervoor worden verschillende initiatieven ontplooid. Zo laat de Waterrotonde bij de papierfabrieken in Eerbeek zien dat grondwater niet altijd nodig is voor de industrie. En dat de industrie zuiniger met water kan omspringen.  

'De vanzelfsprekendheid van grondwater heeft ertoe geleid dat het vaak onderaan de landelijke agenda stond'

Grondwater altijd vanzelfsprekend?  

‘Een onzichtbare bron, vaak beschouwd als vanzelfsprekend.’ Zo typeerde de interbestuurlijke Studiegroep Grondwater in 2022 onze omgang met grondwater. Het grondwater wordt gebruikt voor drinkwater en is van belang voor de natuur, landbouw, industrie en onze energievoorziening. Daarnaast speelt grondwater een belangrijke rol in het voorkomen van funderingsschade en bodemdaling. Het rapport van de Studiegroep geeft aan dat de vanzelfsprekendheid van grondwater ertoe heeft geleid dat het vaak onderaan de landelijke agenda stond. Het advies stelt echter dat dit niet meer mogelijk is en dat er ingrijpende keuzes nodig zijn in het grondwaterbeheer en landgebruik.  

Grootverbruikers gaan drinkwaterverbruik met 20% verminderen  

Iedereen moet zijn steentje bijdragen aan de uitdagingen om de waterbeschikbaarheid en watervraag in balans te brengen. Het kabinet schreef eind november 2022 in de kamerbrief Water en Bodem Sturend dat zakelijke grootverbruikers (bedrijven die meer dan 100.000 m3 drinkwater per jaar gebruiken) het drinkwaterverbruik met 20% moeten verminderen in 2035.  

De Nederlandse industrie gebruikte volgens cijfers van het CBS in 2021 zo’n 219 miljoen m3 leidingwater. Een groot deel van dit water is van drinkwaterkwaliteit, terwijl dit niet altijd nodig is. Daarnaast heeft de industrie een aanzienlijk aandeel in het grondwatergebruik. In 2021 werd er volgens cijfers van het CBS in totaal ongeveer 990 miljoen m3 grondwater opgepompt. De grootste gebruikers zijn de waterleidingbedrijven met 812 miljoen m3. Daarna komt de industrie, met een gebruik van 109 miljoen m3. In droge jaren, zoals 2022, wordt daarnaast geschat dat voor beregening 200 tot 400 miljoen m3 wordt onttrokken door de landbouw. 

Watergebruik steeds meer onder de aandacht 

De industrie erkent het belang van water. De VEMW, de belangenorganisatie voor zakelijke energie- en watergebruikers, heeft het doel van de kamerbrief Water en Bodem Sturend overgenomen: 20% waterverbruikreductie in 2035. Op de langere termijn, in 2050, streeft de industrie naar zelfvoorzienendheid in (zoet)water. Hiervoor heeft de VEMW een routekaart opgesteld. De eerste stap hiervoor zijn de zogenoemde waterprofielen. Het opstellen van zulke profielen was een van de adviezen van de Beleidstafel Droogte naar aanleiding van de droge zomers van 2018 en 2019, en is uitgevoerd onder de vlag van het Deltaprogramma Zoetwater.

Waterprofielen

Een waterprofiel geeft inzicht in het watergebruik en de waterbelangen van een industriële gebruiker. Het geeft inzicht in het type, de hoeveelheid, variatie, gevoeligheid voor verstoringen in kwantiteit en kwaliteit van water, de effecten en verstoring en verdere keteneffecten die kunnen optreden. 

Het opstellen van waterprofielen helpt bij het inzichtelijk maken van de waterbelangen van de industrie. Tijdens droogte kan informatie worden ingezet in Regionale Droogte-Overleggen (RDO's) en door de Landelijke Coördinatiecommissie waterverdeling. Zo dragen waterprofielen eraan bij om de besluitvorming verder te optimaliseren.  

'Het uiteindelijke streven: in 2030 is de Waterrotonde in gebruik'

De Waterrotonde: van grondwater naar circulair watergebruik 

Binnen de industrie ontpoppen zich verschillende initiatieven om zuiniger om te gaan met ons grondwater. Als het aan het project Waterrotonde Eerbeek ligt, vindt er 100% reductie plaats in het gebruik van grondwater als proceswater. De Waterrotonde komt voort uit een samenwerking tussen de papier- en kartonfabrieken in Eerbeek en Loenen, aan de noordrand van de Veluwezoom in Gelderland. Gezamenlijk hebben deze fabrieken een eigen zuivering, waar sinds 1960 water wordt gezuiverd. Op dit moment wordt ongeveer 30% van het water hergebruikt na zuivering, de rest wordt afgevoerd richting de IJssel. De fabrieken hebben een groeiende wens om minder afhankelijk te worden van grondwater en ook het geloosde water schoner te maken, met het oog op strengere regelgeving. De afgelopen droge jaren gaven het laatste zetje. 

De Waterrotonde heeft als doel om minder grondwater te gebruiken, maar hoe doe je dat? Er zijn namelijk verschillende manieren om het water te zuiveren, met diverse voor- en nadelen. De beste methode wordt tot het eind van dit jaar op kleine schaal getest op het terrein van de waterzuivering in Eerbeek. Op basis van de ervaringen worden volgend jaar keuzes gemaakt over hoe de Waterrotonde kan worden gerealiseerd. Daarna worden stapsgewijs de verschillende papierfabrieken aangesloten op de verbeterde zuivering. Om verdampingsverliezen op te vangen, wordt voortaan gezuiverd IJsselwater gebruikt. Alleen bij calamiteiten wordt er daarna nog grondwater gebruikt. Het uiteindelijke streven: in 2030 is de Waterrotonde in gebruik. 

Blik op de toekomst 

De transitie is ingezet: waar Nederland tot nu toe uitging van overal zoetwater van hoge kwaliteit, is het nodig dat we nu kritisch kijken wat het gebruik van dit water toevoegt. Het concept van een circulair watersysteem wordt daarom op verschillende plekken in Nederland onderzocht. De provincie, het waterschap en de gemeente ondersteunen de ontwikkeling van de Waterrotonde in Eerbeek, omdat zij het belang van minder grondwateronttrekkingen zien. In totaal gaat het volgens het initiatief om een vermindering van 3,6 miljoen m3 grondwatergebruik per jaar. Als we dit afzetten tegen het totale jaarlijkse gebruik van ongeveer 109 miljoen m3 grondwater door de industrie, dan vormt dit een substantiële besparing. En dat verdient navolging!