Foto Tineke Dijkstra. Hoogwater in de rivier de Maas bij Arcen, Limburg.
Fysiografische kaarten geven inzicht in geschiktheid bodem voor woningbouw en landbouw
Kennisinstituut Deltares heeft onlangs fysiografische kaarten ontwikkeld voor de Maasvallei. Een fysiografische kaart geeft een beschrijving van het water- en bodemsysteem van een bepaald gebied. De kaarten bieden inzicht in de geschiktheid van de Maasvallei in 2050 voor verschillende manieren om land te gebruiken. Daarbij speelt voortdurende klimaatverandering ook een belangrijke rol. De Maasvallei fungeert ook als een proeftuin voor het elders regionaal toepassen van zulke kaarten.
Te nat, te gevaarlijk, te droog
De kaarten van de Maasvallei zijn gericht op het jaar 2050 en gaan in op drie belangrijke thema's:
- wateroverlast (te nat)
- overstromingen (te gevaarlijk)
- droogte (te droog)
Op basis van deze kaarten heeft Deltares gekeken naar de geschiktheid van de bodem voor verschillende doeleinden, zoals bebouwing, landbouw, natuur en waterberging. Daarmee zijn de nieuwe kaarten waardevolle instrumenten voor duurzaam waterbeheer en ruimtelijke ordening in de Maasvallei. Ze geven inzicht in de kwetsbaarheid en weerbaarheid van de regio als het gaat om watergerelateerde uitdagingen. En ze kunnen helpen bij het ontwikkelen van integrale oplossingen.
Door het gebruik van deze kaarten kunnen de ruimtelijke ordeningsplannen beter afgestemd worden op de fysische en geografische kenmerken van de Maasvallei. Denk bijvoorbeeld aan de gevolgen van te weinig water voor verschillende gebruiksfuncties. Ter illustratie: in sommige delen van de Maasvallei kan het in de zomerperiode te droog zijn voor bepaalde gewassen en teelten in combinatie met een te lage aanvoer van voldoende zoetwater en een te lage grondwaterstand. Daarmee komt de landbouwfunctie langs de rivier onder druk te staan. Ook de natuur zal nadelige gevolgen ondervinden van een lange periode met een lage aanvoer in de Maas. De kaarten vormen de feitenbasis onder keuzes voor de ruimtelijke inrichting en zijn daarmee een hulpmiddel om water en bodem sturend te laten zijn in de ruimtelijke ordeningspraktijk. Zo dragen de kaarten bij aan de leefbaarheid en veiligheid van deze regio.
Hulpmiddel bij regionale besluitvorming
De provincie Limburg werkt samen met de Maaspartners (Limburgse Maasgemeenten, waterschap, provincie en het Rijk) in Panorama Maasvallei om deze fysiografische kaarten te integreren in de besluitvorming. Panorama Maasvallei is een richtinggevend kompas voor toekomstige Maasbesluiten en biedt handelingsperspectieven en beslisregels voor een betere ruimtelijke inrichting. Hierbij wordt de waarde benadrukt van de fysische ondergrond als leidraad voor ontwikkeling, in plaats van als een toetsingskader achteraf. Bestuurders kunnen aan de hand van hun concrete situatie gebruikmaken van de beslisregels om tot een goede ruimtelijke inrichting te komen. Daarnaast onderkent het Panorama Maasvallei schuurpunten. Dat zijn fysieke plekken waar het niet vanzelfsprekend is hoe bepaalde gebruiksfuncties samen kunnen gaan, bijvoorbeeld hoe om te gaan met water vasthouden en water afvoeren. Hier is maatwerk nodig. Het Panorama geeft de ingrediënten om goed maatwerk te leveren. Het document wordt naar verwachting eind dit jaar gepubliceerd.
Hiermee wordt een regionale bijdrage geleverd aan de dialoog over een duurzamere ruimtelijke inrichting van ons land en het verder uitwerken en toepasbaar maken van het principe water en bodem sturend. Ook in het kader van het Deltaprogramma, zowel voor de rivieren als voor ruimtelijke adaptatie, is een dialoog tussen alle betrokken partners over een duurzame ruimtelijke inrichting van groot belang om tot verstandige keuzes voor de toekomst te komen.
Grenzen in beeld
In 2021 brachten BoschSlabbers, Sweco en Deltares het essay Op Waterbasis uit. Hierin pleitten de drie organisaties ervoor om het Nederlandse landgebruik meer af te stemmen op de mogelijkheden en beperkingen van water en bodem. ‘Een transitie is nodig: bijsturen voor de wal het schip keert,’ zo valt te lezen in het essay. Met die transitie moet Nederland meer flexibiliteit krijgen om te kunnen omgaan met toekomstige ontwikkelen.
In het essay staan interactieve, fysiografische kaarten om de grenzen van ons water- en bodemsysteem in beeld te brengen. Een fysiografische kaart geeft een beschrijving van het water- en bodemsysteem van een bepaald gebied. Deltares heeft met dezelfde methode nu gedetailleerde fysiografische kaarten ontwikkeld voor de Maasvallei.
Fysiografische kaart van Nederland: de belangrijkste conclusies
In het essay Op Waterbasis staat een fysiografische kaart van heel Nederland. Dit zijn de belangrijkste conclusies die op basis van deze kaart getrokken kunnen worden getrokken:
- Nederland bestaat uit verschillende geomorfologische eenheden, waaronder kustvlakten, duinen, rivierdelta's, laaglanden en hogere zandgronden. Deze eenheden hebben elk hun eigen fysische en geografische kenmerken en stellen specifieke eisen aan het waterbeheer.
- Het bodemgebruik in Nederland is gevarieerd, met onder andere steden, landbouwgrond, natuurgebieden en infrastructuur. Elk type bodemgebruik heeft invloed op het waterbeheer en vereist een specifieke aanpak.
- Nederland heeft te maken met verschillende watergerelateerde uitdagingen, zoals overstromingen, droogte, watervervuiling en verzilting. De fysiografische kaart biedt inzicht in de kwetsbaarheid en weerbaarheid van verschillende regio's voor deze uitdagingen.
- Het duurzaam beheer van water in Nederland vereist een integrale aanpak, waarbij rekening wordt gehouden met de fysische en geografische kenmerken van het land en de verschillende watergerelateerde uitdagingen. De fysiografische kaart kan helpen bij het ontwikkelen van deze integrale aanpak.
