Foto Getijdenatuur bij Brienenoordeiland in Rotterdam. Beeld: ARK Rewilding Nederland
Vorig jaar startte het tien jaar durende kennisprogramma NL2120 dat zich inzet om Nature based Solutions (NbS) onder de aandacht te brengen en op te schalen in Nederland. Alex Hekman, directeur van NL2120 en business director water bij Sweco, en Tim van Hattum, bestuurslid van NL2120 en programmaleider klimaat bij Wageningen University & Research, spreken over het belang van deze beoogde cultuurverandering. Wat zijn de uitdagingen? Wat is er al bereikt afgelopen jaar? Wat zijn de plannen voor de komende negen jaar? En hoe kunnen NL2120 en het Deltaprogramma elkaar daarin versterken?
Alex Hekman is Business Director Water bij het architecten- en ingenieursadviesbureau Sweco en werkt aan deltavraagstukken in binnen- en buitenland. Hij was initiatiefnemer van de sectorbrede consortia voor de uitwerking van oplossingsrichtingen voor zeespiegelstijging en ruimte voor de rivier. Hij stond mede aan de basis van het gedachtegoed voor water en bodem sturend. Sinds 2023 is Alex directeur van NL2120.
Tim van Hattum is programmaleider Klimaat bij Wageningen University & Research. Als klimaatexpert en auteur heeft hij zich gepositioneerd als pleitbezorger van NbS. In 2022 publiceerde hij Only Planet – Klimaatgids voor de 21ste eeuw. In 2025 volgde Klimaatkampioen – Van (wan)hoop naar actie, waarin hij pleit voor nieuwe, inspirerende verhalen die aanzetten tot klimaatactie. Voor zijn uitzonderlijke inzet als klimaatonderzoeker ontving hij een eredoctoraat van de Open Universiteit.
Wat houdt het programma in en wat zijn Nature based Solutions?
Tim: ‘Vijf jaar geleden hebben we de NL2120-visie gemaakt voor Nederland, om Nature based Solutions onder de aandacht te brengen. Er werd toen al veel geroepen dat we een langetermijnperspectief nodig hebben, omdat Nederland vastloopt door bijvoorbeeld de woningcrisis, de stikstofcrisis, klimaatcrisis en biodiversiteitscrisis. Wij, zo’n twintig onderzoekers van de WUR, wilden vanuit die visie een schets presenteren van hoe Nederland eruit zou zien als je het land op grote schaal nature based in zou richten.’
‘NbS is een verzamelnaam voor oplossingen waarbij je de natuurlijke dynamiek in het water- en bodemsysteem benut bij het inrichten van ons land en haar diverse landschappen. Je kunt Nederland indelen in verschillende landschapstypen, zoals zandgronden, kleigronden, het rivierengebied, het veenweidegebied, de kust. Eigenlijk heeft elk landschapstype zijn eigen NbS-strategie die je daar kan toepassen. Zo heb je in het rivierengebied meer ruimte voor de rivier nodig, zou je veenweidegebied moeten vernatten, en slib kunnen gebruiken ter bescherming van de kust.’
In hoeverre zijn Nature based Solutions mogelijk zonder techniek?
Tim: ‘Door klimaatverandering worden we gedwongen om onze koers te veranderen en veel meer te gaan meebewegen met het water. Ons idee is om te kijken: waar kun je meebewegen en waar niet? Waar heb je echt technische oplossingen nodig? Want het zal altijd een combinatie van beide zijn. Maar de mindset in Nederland is om direct aan technische oplossingen te denken, in plaats van eerst kijken of het ook natuurlijk kan. We denken dat we het daarmee kunnen beheersen, maar ook een technische oplossing blijkt vaak nog wel veel complexer te zijn en je zult veel aanvullend onderzoek moeten doen. Het programma Ruimte voor de Rivier is een prachtig voorbeeld van een NbS. Er zijn dus ook echt al mooie dingen gedaan.’
‘Het nadeel van enkel technische oplossingen is dat die niet meebewegen met het snel veranderende klimaat, zoals een snel stijgende zeespiegel’
Met welke gebieden en problematiek gaat NL2120 aan de slag? En wat is ervoor nodig om NbS verder op te schalen?
Alex: ‘Op basis van deze visie zijn we met zo’n vijftig organisaties het NL2120-programma gestart dat is gericht op het opschalen van NbS, met steun van het Nationaal Groeifonds. We zitten nu in de fase dat we binnen al die landschapstypes toewerken naar zo’n tien prioritaire oplossingen waarvan we zeggen: als we deze in Nederland op nationale schaal gaan toepassen, dan is de impact enorm. Een voorbeeld is het kustgebied: hoe gaan we om met zeespiegelstijging? Hoe houden we Nederland veilig? Een reflex kan zijn om dat dus meteen technisch te willen oplossen. Dat hebben we in het verleden ook gedaan en daar zijn we ontzettend goed in, kijk maar naar de Deltawerken. Maar het nadeel van technische oplossingen is dat die niet meebewegen met het snel veranderende klimaat, zoals een snel stijgende zeespiegel.’
‘We hebben de laatste jaren verschillende oplossingsrichtingen uitgewerkt, waarvan techniek er één is, maar ook nature based. Bij NbS gebruik je de natuurlijke processen, die enerzijds gaan over levende natuur, en anderzijds over natuurlijke processen als morfologie en sedimentatie. Die processen kunnen we gebruiken om Nederland mee te laten groeien met de stijgende zeespiegel. Zo passeert bijvoorbeeld elk jaar tussen de 10 en 15 miljoen ton slib onze kust richting Duitsland. Als het ons zou lukken om een deel van dat slib te behouden en te gebruiken om onze kust mee te laten groeien, dan ontstaat er een breed stootkussen langs de gehele Nederlandse kust dat ons uiteindelijk veel veiliger maakt. Dat kun je ook technisch doen in de vorm van een dijk, maar als die dijk dan een keer breekt, dan zijn de gevolgen meteen enorm. Die brede rand van slib langs de kust verkleint de kans op doorbreken en beperkt de overstromingsgevolgen enorm. Deze denkrichting is recent gepresenteerd op het Deltacongres en enorm goed ontvangen’.
Wat zijn succesvolle voorbeelden van NbS tot nu toe?
Alex: ‘het mooiste voorbeeld van NbS op landschapsschaal is het programma Ruimte voor de Rivier. Door ruimte toe te voegen en opnieuw in te richten is niet alleen gewerkt aan de waterveiligheid, maar is ook riviernatuur gerealiseerd. Sinds plan Ooievaar uit 1986 is maar liefst 28.000 ha natuur toegevoegd aan de rivier, met een enorme biodiversiteitstoename tot gevolg. Vele soorten die in Nederland al waren uitgestorven zijn weer teruggekeerd’.
‘Maar er zijn ook andere voorbeelden. We hebben op dit moment een pilot naast de wijk Feijenoord in Rotterdam, een achterstandswijk met lage inkomens. We creëren daar een groot getijdenpark*, waar mensen een uitloopgebied hebben, dat er nu deels al ligt. We zijn al verschillende keren in gesprek gegaan met de omwonenden. Nou, een moeder die op driehoog met haar kindje woont, kan daar nu naar buiten, en de vele jongens van 15-25 jaar die geen geld hebben voor een sportabonnement hebben nu het park om te sporten. Daarbij is het een plek waar mensen kunnen zwemmen of verblijven als het heel warm is. In die zin leveren natuurlijke oplossingen zoveel meer op dan “alleen” het oplossen van het klimaatbestendigheidsprobleem.‘
* Getijdenparken zijn natuur- en recreatiegebieden die onder invloed staan vanhet getij. Dit creëert systeemcondities voor zeldzame getijdennatuur in Nederland, waaronder de dynamiek van de getijdenwerking en soms een zoet-zout gradiënt. Het zijn vaak aangelegde of herstelde stukken kust- of rivierlandschap. Er zijn er meerderen in een soort kralensnoer aangelegd van Rotterdam naar de Drechtsteden, variërend van klein naar groot. Ze fungeren ook als groene recreatieplekken in de stad, dit heeft een positief effect op de bevolking.
‘Nog een voorbeeld is te vinden bij het waterschap Zuiderzeeland, waar wordt gewerkt aan de IJsselmeerdijken. Zij zitten aan twee kanten “vast”: aan de ene kant ligt het IJsselmeer en dus natuur, aan de andere kant de A6 met daarachter landbouw. Dat zijn op het eerste oog vrij harde barrières voor een natuurlijke oplossing. De projectmanager vertelde: “het gaat er uiteindelijk om met welke mindset je erin staat.” Ze hebben nog eens beter naar natuurlijke oplossingen gekeken. Uiteindelijk hebben ze een plan gemaakt om bij 12 van de 16 kilometer dijk een natuurlijke vooroever aan te leggen die de veiligheid van de polder borgt en tegelijkertijd een zachte overgang maakt van dat diepe IJsselmeer naar die harde polder. Dat houdt Flevoland veilig en draagt tegelijk bij aan biodiversiteit en de waterkwaliteit van het IJsselmeer.’
Wat leveren NbS ons nog meer op dan hiervoor genoemde resultaten?
Tim: ‘Een NbS draagt bij aan biodiversiteit. Een technische maatregel vaak niet. In oktober sprak ik op een artsencongres over wat een gezonde leefomgeving kan doen voor de algehele gezondheid; dus schoner water, schonere grond, meer groen in je directe omgeving, minder hittestress. Dat heeft enorm veel impact op de preventieve gezondheid. Meer groen in en om de stad leidt tot minder stress, meer geluk en nodigt uit om meer te bewegen en een gezondere levensstijl blijkt uit diverse wetenschappelijke studies. Die artsen waren ontzettend enthousiast over dit onderwerp.’
Alex: ‘Ook op mentale gezondheid: er zijn duidelijke cijfers over mensen die binnen 300 meter van groen wonen en aanzienlijk minder kans hebben op depressie.’
Als die impact al zo bewezen is, wat zijn dan de grootste obstakels dat het nog niet op grote schaal wordt uitgevoerd?
Tim: ‘We zijn in Nederland dol op pilots. Je kunt ook veel leren van een pilot, maar het probleem is dat we niet altijd voorbij die pilots gaan en er geen langetermijnproject van maken. Er is een pilot, er komt een rapport, soms nog weer een website en daarna gebeurt er niks. Maar de stap erna, als je het doorzet, is pas écht effectief. De echte uitdaging is om dit op heel grote schaal te gaan doen en het mainstream te maken.’
Alex: ‘Ik kom zelf uit de watersector en daar willen we dingen graag zeker weten. We willen heel zeker weten dat de waterveiligheid geborgd is bij alles wat we doen. Het liefst tot aan vier cijfers achter de komma. NbS zijn in die zin vaak maatwerk in een gebied en de kennis is minder goed ontsloten. Dan gaat het uiteindelijk vooral om de instelling waarmee je naar oplossingen zoekt, zoals die projectmanager van de IJsselmeerdijken doet. Er is een cultuurverandering nodig.’
Hoe kunnen NL2120 en het Deltaprogramma elkaar versterken?
Alex: ‘Het Deltaprogramma en NL2120 gaan beide over langetermijn klimaatbestendigheid van Nederland. Als die twee hun krachten bundelen, kun je samen het nieuwe verhaal van Nederland schrijven. Een verhaal dat opgaven en de juiste partijen aan elkaar verbindt. Zo kan het Deltaprogramma helpen om een aantrekkelijk en klimaatbestendig perspectief voor Nederlanders te schetsen, waarbij je aan de ene kant de oplossing biedt voor waterveiligheid, zoetwaterbeschikbaarheid en ruimtelijke adaptatie, en aan de andere kant oplossingen voor een gezonder, groener en biodiverser Nederland. En dat we daarin minder in termen van alleen techniek en maakbaarheid denken, en meer in termen van ook nature based. Betrek ons daar vooral bij en daag ons uit!’
Tim: ‘Nederland heeft als geen ander land in de wereld de kennis en de financiële middelen om te laten zien hoe je een laaggelegen delta toekomstbestendig inricht. Het gaat niet alleen over dijken bouwen, het gaat over hoe je het zo inricht dat je er in de toekomst nog kan wonen, werken, voedsel kan produceren en dat er volop ruimte is voor water en natuur. We weten ontzettend veel van landbouw en watermanagement, van zowel de technische oplossingen als hoe de natuurlijke systemen van oudsher werken en hoe je deze juist benut.’
‘Ik vind ook dat wij voorop zouden moeten lopen in het behalen van de doelen van het Parijs-akkoord. Als we next level laten zien hoe je zo’n land toekomstbestendig inricht, dan heb je een fantastisch exportproduct. We hebben altijd meebewogen, maar nu haalt klimaatverandering ons in en moeten we ons aanpassen en eigenlijk gedwongen samenwerken met de natuur. Laten we de uitdagingen rondom water en klimaat aangrijpen om een breed gedragen langetermijnperspectief voor een weerbaar en toekomstbestendig Nederland te ontwikkelen. Daar is grote behoefte aan.’
