Meer focus op regionaal watersysteem nodig voor toekomst Rijn

Samenhang hoofdwatersysteem en regionaal watersysteem 

‘Meer en extremere regenval kan zorgen voor flinke wateroverlast’, licht Adriaansens toe. ‘Dan zien we niet alleen hogere waterstanden in onze Rijntakken, maar ook in de sloten, vaarten en het grondwater in het omliggende Rijngebied, oftewel: het regionaal watersysteem.’ Zeker als meerdere gebeurtenissen zich tegelijk voordoen, stapelen negatieve effecten zich op. 

‘Stel dat het hoogwater is in de IJssel, er veel neerslag valt in de Achterhoek en het water in het IJsselmeer opstuwt’, schetst Adriaansens, ‘dan raakt het regionaal watersysteem vol, kan het niet snel meer afwateren en stroomt het over.’ Ook in droge tijden hangt het regionaal watersysteem aan het infuus van de Rijntakken. Is er te weinig water? Dan heeft dat bijvoorbeeld veel impact op de landbouw en de natuur. 

Om precies in beeld te brengen welke effecten, risico’s en oplossingen hiervoor nodig zijn, voeren alle waterschappen in opdracht van het Rijk zogenoemde regionale stresstesten uit. Waterschap Rijn en IJssel is al klaar. ‘Het geeft ons als Deltaprogramma Rijn veel inzicht nu we de komende periode de nationale beleidskeuzes van Ruimte voor de Rivier 2.0 voor een toekomstbestendig riviersysteem gaan toetsen in de praktijk.’ 

Bui van Limburg directe aanleiding voor regionale stresstesten 

Directe aanleiding voor de regionale stresstesten is “de bui van Limburg”. In de zomer van 2021 was er extreme regenval in een groot gebied van de Belgische Ardennen, het Zuid-Limburgse heuvelland en de Duitse Eiffel. Senior beleidsadviseur Ysbrand Graafsma van Waterschap Rijn en IJssel kon het amper geloven. ‘Zoveel neerslag in een korte periode en vervolgens ook nog hoogwater op de Maas in de zomer! Dat kon toch helemaal niet?’ 

De gevolgen van de monsterbui waren enorm, tot en met doden in België en Duitsland aan toe. ‘In Nederland kampen inwoners en ondernemers nog steeds met de psychische, materiële en financiële schade van die wateroverlast’, vertelt Graafsma. ‘Het bijzondere aan die bui in 2021 was niet alleen dat in 48 uur 180 millimeter viel, maar vooral dat dit water op een relatief groot oppervlak viel. Simpel gezegd: de bui trok niet over, maar bleef hangen boven een heel groot gebied. Het Rijk vroeg alle waterschappen om in kaart te brengen wat in hun werkgebied het effect zou zijn van zo’n enorme regenbui. De kans daarop is niet heel groot - schattingen lopen uiteen van eens in de 300 tot 1000 jaar – maar die neemt wel toe door klimaatverandering. En áls die bui valt, is de impact heel groot, zoals we na 2021 ook hebben gezien in Oostenrijk, Duitsland en Spanje.’ 

Potentiële waterschade in Achterhoek getest 

De waterschappen reken(d)en in hun bovenregionale stresstesten met 200 millimeter regenval in twee dagen tijd. Om een idee te geven: dat is zo’n kwart van de regen die normaal in één jaar valt in de Achterhoek, dat ligt in het beheergebied van Waterschap Rijn en IJssel. 

Uit de regionale stresstest die Graafsma en zijn collega’s uitvoerden bleek onder meer dat in delen van de Achterhoek kelders onderlopen en de begane grond zelfs blank komt te staan. Dorpen als Ulft en Gendringen zullen onbereikbaar zijn doordat wegen overstromen. Dit is vooral aan de hand als zo’n Limburgbui valt én de grond al vol zit met grondwater. 

In de stresstest is ook gekeken naar samenspel van het regionale systeem met de Rijn. Als die monsterbui namelijk valt bij hoogwater in de Rijn, kan het extra spannend worden. Er kan dan niet of sterk verminderd afgewaterd worden op de rivier. Laaggelegen poldergebieden, zoals bij Westervoort en Duiven in de Liemers, lopen dan extra risico op overstroming. 

Resultaten stresstesten heeft ogen geopend 

Waterschap Rijn en IJssel pakte de stresstest breed aan, samen met provincies, gemeenten, Rijkswaterstaat en de veiligheidsregio’s in het beheergebied. Met de water- en overstromingsbeelden op tafel, keken de organisaties samen waar grote gevolgen optreden en mogelijk slachtoffers kunnen vallen. De stresstest laat zien dat ook vitale infrastructuur geraakt kan worden doordat cruciale onderdelen van de elektriciteitsvoorziening onder water komen te staan en ziekenhuizen onbereikbaar worden. ‘Dat heeft wel ogen geopend en inzicht gegeven’, zegt Graafsma. 

Voor de toekomst geven kaartbeelden inzicht in waar er voor nieuw te ontwikkelen woningbouwlocaties of industrieterreinen risico’s zijn op wateroverlast of overstroming. Dat vraagt om een goede afweging of je dit nog technisch op kunt lossen, of dat je hier beter niet kunt ontwikkelen. Qua oplossingen kun je ook denken aan bescherming van bepaalde gebieden met kades en keringen en aan meer wateroverloopgebieden, die je bijvoorbeeld slim combineert met recreatie, landbouw en natuur. 

Meer ruimte voor het regionaal systeem 

De stresstest maakte in elk geval duidelijk dat niet alleen de rivier meer ruimte nodig heeft, maar ook de regionale waterlopen. ‘Als je de waterbeelden ziet, dan kun je daar niet omheen’, benadrukt Graafsma. 

Alle mogelijke risico’s op mogelijke wateroverlast helemaal voorkomen, is onbetaalbaar en gezien de beschikbare ruimte ook onhaalbaar. ‘We zullen ook moeten leren leven met meer risico op wateroverlast’, denkt Graafsma. ‘En met deze waterbeelden als basis gerichter onderzoeken waar maatregelen écht nodig zijn en welke dat dan moeten zijn.’ 

Dit artikel is een bewerking van een eerder verschenen artikel op deltaprogrammarijn.nl.