Water vasthouden: aan de slag rondom het Bargerveen

Ontstaan en verdwijnen van hoogveen

Het is soms moeilijk om te beseffen, maar 1000 jaar geleden waren flinke delen van Nederland nog bedekt met hoogveen. Maar door het steken van turf vanaf de Middeleeuwen werd het hoogveen letterlijk opgestookt. Op dit moment zijn er alleen nog kleine restanten te vinden op de hoge zandgronden in met name het oosten van Nederland en in Noord-Brabant. In zuidoost Drenthe werd pas vanaf eind 19e eeuw turf gewonnen. Dit was in eerste instantie bedoeld als brandstof en als grondstof voor de nabijgelegen Norit fabriek om actieve kool te produceren. Later werd de turf ook als potgrond gebruikt. ‘Door de winning verdween een enorm hoogveengebied, het Bourtangermoor, dat zich uitstrekte tot ver in het naburige Duitsland’ zo vertelt Braam. Het huidige Bargerveen, een Natura-2000 gebied, is een overblijfsel van het 160.000 hectare tellende Bourtangermoor. 

Een precair evenwicht

Hoogveen moet het hele jaar nat zijn om te groeien en niet te veel afgebroken te worden. Een positieve (regen-)waterbalans is daarom van groot belang. Zuidoost Drenthe kent een gemiddelde neerslag van 750 millimeter per jaar en een gemiddelde verdamping van 600 millimeter. Er is dus water over om het veen nat te houden. Het veen ligt echter op een zandige bodem, waardoor er ook water weglekt naar de lagergelegen omgeving. Het Bargerveen heeft bijzondere flora en fauna en om dat te behouden en te herstellen is het beter vasthouden van regenwater van groot belang. Gerard Meijers, die al jaren in het gebied werkt, legt uit hoe dat kan worden bereikt.

Aan de slag in het Bargerveen

‘De bescherming van het Bargerveen gaat meer dan 50 jaar terug’, zo vertelt Meijers. Hij werkt al jaren in het gebied en kent de omgeving goed. In het begin richtten de maatregelen zich op het Bargerveen zelf, toen werd ruim 60 kilometer aan dammen van veen, zand en keileem aangelegd. Ook zijn er al vele kilometers aan kanaaltjes en sloten gedempt. 

Sinds 2013 is men begonnen met het uitwerken van maatregelen buiten het natuurgebied zelf. Verschillende onderzoeken hebben uitgewezen dat het noodzakelijk is om buffergebieden aan te leggen waarin water wordt vastgehouden om tegendruk te creëren, zodat het water niet weglekt uit het natuurgebied zelf. 

In 2017 is de eerste grote buffer opgeleverd, aan de noordkant. De buffer is opgedeeld in verschillende peilvakken omringd door kades, zodat het water de buffer maar langzaam verlaat. Hiervoor is zo’n 40 hectare landbouwgrond omgevormd tot waterbuffer. Dat is geen gemakkelijk proces, maar het is toch gelukt. ‘De reden daarvoor is dat we het landinrichtingsinstrument hebben ingezet. Hiermee konden we landbouwgronden uitruilen en daarmee de ondergrond voor de buffers vrijmaken’, zo legt Meijers uit. ‘Daarnaast hebben aangrenzende landbouwpercelen aan de noordzijde van het Bargerveen door ophoging nu minder wateroverlast dan aan de andere zijden. De aanleg van de buffer werkt daardoor twee kanten op’, benadrukt hij. Daarna is een buffer inclusief schaapskooi bij Weiteveen aangelegd aan de westzijde van het Bargerveen. Verder is in 2020 de grenskade met Duitsland versterkt en met leem waterdicht gemaakt tot op de ondoorlatende onderlaag. 

Huzarenstuk: Buffer Zuid

Na deze maatregelen aan de andere zijden van het hoogveengebied is het nu de beurt aan de zuidkant. Hier wordt naar verwachting vanaf 2025 tot eind 2026 een nieuwe buffer aangelegd van 220 hectare groot. Het gebied gaat daarvoor behoorlijk op de schop, zo vertelt Meijers. ‘De Stheemanstraat wordt 500 meter zuidelijker opnieuw aangelegd en er worden diverse kades aangelegd. Ook legt het waterschap Vechtstromen een compleet nieuw watersysteem aan in het aangrenzende landbouwgebied aan de zuidkant. Met behulp van stuwen, dammen en duikers in de buffer en aangrenzende watergangen, kan het waterpeil in de toekomst beter worden gereguleerd.’ Maar daar blijft het niet bij, zo licht Meijers toe. ‘Naast alle watermaatregelen bieden we ook ruimte voor nieuwe fiets- en wandelpaden, vogelkijkpunten en een heuse uitkijktoren. Het gebied wordt hierdoor nog aantrekkelijker.’ Dat is positief voor het toerisme in de regio en recreanten uit de omgeving. Het draait immers om meer dan alleen natuurherstel, zo wil Meijers maar zeggen.

De maatregelen voor Buffer Zuid worden deels gefinancierd vanuit het programma Zoetwatervoorziening Oost Nederland. Dit programma combineert middelen vanuit het Deltaprogramma Zoetwater met middelen vanuit de regio, zo legt Jaap Braam uit. ‘Voor Buffer Zuid gaat het om ruim 4,5 miljoen euro, op een totale investering van 30 miljoen euro.’

Werken met water

Braam geeft aan dat het vasthouden van water steeds belangrijker wordt. Dankzij het wijdvertakte systeem van kanalen en vaarten in Drenthe wordt water zelfs tot aan de Duitse grens aangevoerd. ‘Het is echter niet vanzelfsprekend in de toekomst dat je eenzelfde hoeveelheid water kunt krijgen als nu het geval is.’ aldus Braam. ‘Als je daarop kunt inspelen door water beter vast te houden, word je minder afhankelijk.’ 

Meijers concludeert dat water misschien wel het belangrijkste thema is in het herstel van het Bargerveen. Zonder water is er immers geen hoogveen. ‘De aanloop naar de realisatie van de diverse maatregelen was lang, maar uiteindelijk zie je dat je progressie boekt’, aldus Meijers. Na afronding van Buffer Zuid wordt uitgebreid gemonitord en (kleinere) maatregelen genomen om het veen nat te houden. En ook dan is het werk nog niet klaar rondom het Bargerveen, want volgend jaar starten de plannen voor een buffer aan de noordwestzijde. Meijers vat het treffend samen: ‘Werken met water is nooit klaar!’