Foto Aanleg van damwanden voor dijkversterking rondom Marken. Bron: Tappan
In gesprek met Saar Foeken, programmadirecteur van Platform IJsselmeergebied
Het blauwe hart van Nederland – het IJsselmeergebied – heeft een stem. Die weerklinkt in het Platform IJsselmeergebied, een samenwerkingsverband van provincies, waterbeheerders, gemeenten, ministeries en maatschappelijke organisaties. Zij werken samen aan een toekomstbestendig water- en ecosysteem, het versterken van ruimtelijke kwaliteit en economische vitaliteit. Belangrijke dossiers waar het Platform aan bijdraagt, zijn het Deltaprogramma en de Nota Ruimte. De vraagstukken binnen deze dossiers zijn complex en reiken vaak verder dan organisatie- en beheergrenzen. Daarom is het belangrijk dat betrokkenen elkaars belangen, uitdagingen en knelpunten goed begrijpen. De wateropgaven van het Deltaprogramma raken steeds meer verweven met ruimtelijke opgaven zoals woningbouw, landbouw en natuur en zijn niet meer alleen in het waterdomein op te lossen. Om de werelden meer te verbinden organiseerden het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) en het programmateam van het Platform IJsselmeergebied de bijeenkomst Herpak je Ruimte!
Het Deltaprogramma IJsselmeergebied (DPIJ) werkt binnen het Platform aan de herijking van de deltabeslissingen voor zoetwater en waterveiligheid. Aan de hand van opties voor herijking – denk aan mogelijkheden voor buffering om zoet water vast te houden bij droogte – worden de mogelijke maatregelen voor wateraanbod en waterveiligheid en de impact daarvan op het hele gebied verkend. Dit gaat over alles in en rondom de ‘badkuip’ van het IJsselmeer.
Tegelijkertijd werkt het Deltaprogramma Zoetwater aan de waterbalans en brengt het de watervraag vanuit de regio in kaart. Provincies hebben op uitnodiging van het Rijk in ruimtelijke voorstellen aangegeven welke vraagstukken samenhangen met de zoetwaterbeschikbaarheid. Deze vraagstukken bevinden zich vaak achter de dijk en zijn tot nu toe niet goed samengebracht. Tot op de Herpak je Ruimte-dag!
Verbinding tussen water en ruimte in provincie-overstijgende vraagstukken
‘Op 23 januari 2025 bogen collega’s van alle betrokken partijen zich over provincie-overstijgende ruimtelijke vraagstukken in relatie tot zoetwaterbeschikbaarheid. Beleidsadviseurs water en ruimtelijke ordenaars gingen met elkaar en vertegenwoordigers van het Deltaprogramma IJsselmeergebied en Deltaprogramma Zoetwater in gesprek over wat er mogelijk is aan de vraagkant van zoetwater. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als er geen zoetwater meer uit het IJsselmeer komt? En wat is dan het handelingsperspectief? Verschillende scenario's werden verkend.’
'Het is belangrijk dat we over én achter de dijken verbinding leggen met elkaar'
‘Saar Foeken, programmadirecteur Platform en voorzitter van de dag: 'Tijdens de bijeenkomst bleek dat beschikbare informatie niet altijd de weg vindt naar de ruimtelijke ordenaars. Deze groep vindt daardoor moeilijk aansluiting bij het Deltaprogramma. Terwijl waterbeheerders soms weer moeite hebben om aansluiting te vinden bij ruimtelijke processen. Aan VRO de taak om deze puzzel te leggen. Daarom is het belangrijk dat we met elkaar over én achter de dijken verbinding leggen. We zien dat er nu een voorzichtige start wordt gemaakt in de samenwerking tussen provincies. Maar die moet nog veel breder en intensiever.'
‘Aan het eind van de dag werden de inzichten van deze eerste gezamenlijke verkenning voorgelegd aan bestuurders van het Platform IJsselmeergebied en aan deltacommissaris Co Verdaas. De deltacommissaris noemde het ‘goede gedoe’, zijn inmiddels gevleugelde uitspraak, over de onderlinge discussies. Net als het belang van werken in de ‘tussenruimte', de vrije denkruimte waarin brainstorming en ontwikkeling kan plaatsvinden zonder belangenbehartiging en besluitvorming. De noodzaak om vraagstukken op een hoger schaalniveau te verbinden en scherpe keuzes niet uit de weg te gaan, werd breed erkend. Het was een oproep om deze vraagstukken ook integraal op de bestuurlijke agenda te zetten. Verder werd er aandacht besteed aan de maatschappelijke impact van de keuzes die we maken. Voor wie doen we dit eigenlijk? En wie heeft er last of profijt van?’
Systeem is groter dan waterschaps- of provinciegrens
‘Collectiviteit en solidariteit passen goed bij de meerwaarde van het Platform IJsselmeergebied. Het Platform faciliteert rijk en regio’s om elkaar mee te nemen en aan te spreken. Foeken: 'We moeten voorkomen dat het ‘ieder voor zich’ is (bij het nemen) of ‘laat de ander eerst maar doen’ (bij het geven). Het helpt om vraagstukken van het Deltaprogramma aan te vliegen vanuit een ruimtelijke kant. Ik ben blij te zien dat op de Herpak je ruimte-dag de betrokkenen het inzicht hadden dat het systeem groter is dan een waterschaps- of provinciegrens. Dat helpt om noodzaak en nut van regio-overstijgende samenwerking te duiden.'
'De dag was een veelbelovende start van een proces dat zeker een vervolg nodig heeft én krijgt'
Bestuurders waren blij verrast met de opbrengst van de dag en zien een enorme meerwaarde in het bij elkaar brengen van verschillende expertises in water én ruimte. Saar Foeken: 'De dag was een veelbelovende start van een proces dat zeker een vervolg nodig heeft én krijgt. Het leverde waardevolle inzichten op die nu verder uitgewerkt kunnen worden, zoals dat “watermensen” en “ruimtemensen” verschillende talen spreken. Dat gaat niet alleen over m3 en m2, maar ook of je redeneert vanuit kansen, of knelpunten en risico's. Ontwerpend onderzoek en ‘stel dat'-verkenningen zijn helpend om tot elkaar te komen. We gebruiken ook woorden die vooral een focus op behoud uitstralen, bijvoorbeeld het gebruik van termen als beheer in plaats van ontwikkeling. Het is nog niet zo makkelijk om te denken in termen van de verre toekomst; dat gaat soms het voorstellingsvermogen te boven.'
