Foto Een tankschip vaart de haven van Dordrecht binnen. Bron: Tineke Dijkstra
Aan het woord Stefan Kuks, voorzitter van de stuurgroep Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie (DPRA)
Na acht jaar boegbeeld te zijn geweest van het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) draagt watergraaf Stefan Kuks het stokje over aan zijn opvolger, gedeputeerde van Overijssel Martijn Dadema. Wat is er opgebouwd en waar staan we nu? Wat is zijn advies aan gemeenten, waterschappen en provincies? Een terugblik.
In november 2016 begon ik als voorzitter van een nieuw deltaplan binnen het Deltaprogramma. De aanleiding was de oproep vanuit de Tweede Kamer aan de minister van IenW om het land beter voor te bereiden op extreme regenval. Vanaf 2010 waren er meerdere calamiteiten met extreme wateroverlast en grote schade tot gevolg (in Twente, Utrecht en Limburg). Steeds was de vraag: hadden we dit kunnen voorzien, hadden we meer aan preventie moeten doen, wie is verantwoordelijk?
‘Belanghebbenden moeten kunnen meepraten over de inzet van ruimtelijke maatregelen voor schadebeperking’
In opdracht van deltacommissaris Wim Kuijken gingen we aan de slag met een programmateam geleid door Sofie Stolwijk. Er kwam een stuurgroep met deelname van alle vier bestuurslagen (Rijk, IPO, UvW, VNG), en een rol voor een vice-voorzitter, eerst Andries Heidema, twee jaar later Ina Adema en vier jaar later Marieke Moorman.
Ruimtelijke maatregelen
We maakten een reis door Nederland om bij bestuurders en deskundigen op te halen welke gedachten er waren over de beleidsaanpak. We hadden bestuurlijke sessies in het zuiden, westen, noorden, oosten en midden van het land. Er kwam duidelijk naar voren dat meer bewustwording nodig is van klimaatrisico’s en mogelijke schade door extreem weer. Belanghebbenden moeten kunnen meepraten over de inzet van ruimtelijke maatregelen voor schadebeperking. Wat mag je van de overheid verwachten aan preventie en zorgplicht? En waarvoor staan inwoners zelf aan de lat en wordt acceptatie en dus eigen verantwoordelijkheid voor klimaatrisico’s verwacht?
45 werkregio’s
Er is bewust gekozen om gemeenten een cruciale rol te geven in dit onderdeel van het deltaprogramma. Zij staan met de keuze van ruimtelijke maatregelen het dichtst bij inwoners en voelen wat er leeft. Veel bestuurders wilden ook meteen aan de slag. Het resulteerde in 45 werkregio’s, waarin gemeenten, waterschappen en provincies nauw samenwerken aan de doelen van DPRA. Dat heeft enorm geholpen en die positieve energie is er nog steeds.
Zeven ambities
In mei 2017 presenteerden we aan de minister ons uiteindelijke plan met zeven ambities om Nederland voor te bereiden op de gevolgen van klimaatverandering: kwetsbaarheid in beeld brengen, risicodialoog voeren en strategie opstellen, uitvoeringsagenda opstellen; meekoppelkansen benutten, stimuleren en faciliteren, reguleren en borgen en handelen bij calamiteiten. Met als doel: Nederland in 2050 klimaatbestendig ingericht. Het kabinet nam het plan over en zorgde dat het op Prinsjesdag 2017 naar de Tweede Kamer ging.
Klimaatrisico's
De afkorting DPRA raakte snel ingeburgerd. We introduceerden ‘nieuwe’ termen, zoals stresstest en risicodialoog. Over de woorden was goed nagedacht en ze sloegen ook aan. Zo kozen we bewust voor ‘klimaatrisico’ en niet ‘klimaatkans’, de urgentie was immers groot. Er kwam een kennisportaal met kennisdossiers en hulpmiddelen om klimaatadaptatie en de zeven ambities in praktijk te brengen (klimaatadaptatienederland.nl). Het team ‘Samen Klimaatbestendig’ met Bart Stoffels, Lot Locher, Thomas Klomp en Maarten Verkerk trok het land in en bracht het tot leven.
‘We starten een nieuwe ronde stresstesten, we scherpen de doelen aan, we zetten in op indicatoren waarmee we de voortgang gaan monitoren’
Deltares voorspelde in 2012 dat de schade door klimaatverandering voor Nederland in 2050 zal zijn opgelopen tot 71 miljard euro als we niet tijdig in actie komen. De klimaatscenario’s van 2014 en 2023 laten zien dat het klimaat sneller verandert en met grotere gevolgen dan verwacht. We zitten gelukkig niet stil. In 2019 hadden vrijwel alle Nederlandse gemeenten een stresstest uitgevoerd. Sindsdien zijn al veel maatregelen uitgevoerd, mede dankzij de ‘Impulsregeling Klimaatadaptatie’ die drie jaar beschikbaar was. In de 45 werkregio’s wordt veel werk verzet, wat op nationaal niveau niet altijd zichtbaar is.
Deltabeslissing
Nu het deltaprogramma aan herijking toe is dagen we de werkregio’s uit: “maak in 2025 je eigen deltabeslissing voor de komende zes jaar”. Er wordt een nieuwe ronde met stresstesten gestart, we scherpen de doelen aan en we zetten in op indicatoren waarmee de voortgang wordt gemonitord. We willen een nieuwe impulsregeling ontwikkelen waaraan het Rijk opnieuw gaat bijdragen. “Water en bodem sturend” willen we als fundament van de gebouwde omgeving borgen. De sturende rol van provincies gaan we versterken. Zij worden verantwoordelijk voor bovenregionale stresstesten. Als gevolg van de ‘waterbom’ die in 2021 in Limburg viel, willen we meer inzicht in de gevolgen van hoogwater en wateroverlast op grotere schaal. Met veiligheidsregio’s willen we kijken naar het beschermen van vitale en kwetsbare functies.
De grotere rol voor provincies maakt het logisch dat Martijn Dadema het stokje overneemt. Samen met Ani Zalinyan, wethouder in de gemeente Heemskerk, zal hij sturen op de verdere koers van DPRA. Het is in goede handen bij hen, mede door de inzet van programmamanager Pieter den Besten en Sjoerd Brouns als rechterhand. Het is aan hen om de inzichten van DPRA verder te borgen in de ruimtelijke ordening op alle bestuursniveaus. En daarbij ook de economische gevolgen van klimaatrisico’s te bezien. Dat de financiële sector nu meedenkt met het deltaprogramma is heel waardevol. DPRA is op de kaart gezet, veel succes bij het vervolg!
Lees ook het interview in Deltanieuws met Stefan Kuks en Aniek Moonen, voorzitter van de Jonge Klimaatbeweging. Samen gaan ze in gesprek over de duurzame oplossingen en toekomstige generaties.
