Foto Maaspark Ooijen-Wanssum is een natuurgebied aangelegd op oude Maasarmen. De tienduizend jaar oude rivierlopen van de Maas zijn herkenbaar, kreken, moerasbossen en met grondwater gevoede laagtes maken het tot een zeer gevarieerd gebied met een grote ecologische rijkdom. Bron: Tineke Dijkstra

Praktische handvatten van de nieuwe generatie plannenmakers

In 2020 won het gebiedsontwikkelingsproject Ooijen-Wanssum de Gouden Piramide, een prestigieuze Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap. Over de successen van dit project is al veel geschreven, waaronder in een onderzoek van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) dat de geleerde lessen uiteenzette. Eén van die lessen is dat je een logisch verhaal moet bouwen, gebaseerd op het DNA van het gebied. Door dit verhaal in dialoog met de omgeving te maken, kun je het project ook door anderen laten bepleiten. Dat lukt alleen als het narratief zó vanzelfsprekend wordt dat het zichzelf als het ware kan vertellen. Maar hoe bouw je zo’n verhaal eigenlijk? Over deze vraag buigen Keesjan van den Herik, omgevingsmanager Ooijen-Wanssum, en een groep trainees van het Nationaal Water- en Bodemtraineeship zich momenteel.

Trainees van het Nationaal Water- en Bodemtraineeship. Bron: Kirsten Boekelo

Met gebiedsontwikkeling Ooijen-Wanssum wordt het gebied in Noord-Limburg beter beschermd tegen hoogwater door een combinatie van dijkaanleg en rivierverruiming. In oktober 2016 tekende bouwcombinatie Mooder Maas – bestaande uit Dura Vermeer en Ploegam – het contract om het gebied tussen Broekhuizen en Geijsteren te beschermen tegen hoogwater vanuit de Maas. Daarmee ontstond Maaspark Ooijen-Wanssum, dat in 2020 werd opgeleverd. Bij de dijkversterking is gebiedseigen grond toegepast.

Samenwerking met de nieuwe generatie plannenmakers

‘Water bepalend, landschap leidend, economie en leefbaarheid profiterend’ was het motto van het geslaagde gebiedsontwikkelingsproject Ooijen-Wanssum. Hiermee liep het project vooruit op het principe ‘water en bodem sturend’ dat minister Harbers in 2022 introduceerde. Een deel van het prijzengeld van de Gouden Piramide is beschikbaar om de lessen van Ooijen-Wanssum verder uit te diepen en te verspreiden. Om dit te doen, schakelde het team van Ooijen-Wanssum de hulp in van een gedreven groep trainees van het Nationaal Water- en Bodemtraineeship. Deze nieuwe generatie ‘plannenmakers’ mag zelf aangeven wélke lessen zij verder uitgediept wil zien, en in welke vorm deze lessen voor andere plannenmakers beschikbaar moeten komen. 

De trainees en het team van Ooijen-Wanssum denken gezamenlijk na over praktische handvatten die kunnen bijdragen aan het creëren en vastleggen van een ‘logisch’ verhaal. Een verhaal dat aansluit bij het DNA van het gebied: een combinatie van culturele, historische en landschappelijke eigenschappen. Het verhaal kan daarom niet meer vergeten worden, bijvoorbeeld als er wisselingen van bestuurders en projectteams zijn. Daarnaast is het essentieel om plannenmakers en ontwerpers tijdig bij elkaar te brengen en hen al vanaf het begin met elkaar te verbinden. Op die manier gaan zij al in een vroeg stadium samen het gesprek aan, waardoor het plan en ontwerp van een project vanaf het begin realistischer en haalbaarder worden.   

Leg de kwaliteit van het project als een van de hoofdcriteria vast in het verhaal

Risico’s van gebiedsontwikkelingen

Een gebiedsontwikkelingsproces brengt vaak vele uitdagingen en risico’s met zich mee. Een succesvol proces vraagt daarom om een lange termijnplan met een scherpe focus op kwaliteit van het project. Omgevingsmanager Keesjan van den Herik weet als geen ander dat tijdens een project de kwaliteit vaak verloren gaat. Het raakt ondergeschikt aan andere factoren, zoals tijd en geld. De korte termijn regeert. Quick wins, de snelle en goedkopere oplossingen, krijgen de voorkeur boven de lange termijn. Terwijl een kwalitatief gebiedsontwikkelingsproces allesbehalve snel gaat en vaak meerdere bestuurlijke ambtstermijnen beslaat. Bovendien bestaat het risico dat wisselingen in projectteams ertoe leiden dat het oorspronkelijke idee van het project niet goed wordt doorgegeven. Andere risico’s zijn dat er steeds nieuwe ambities bijkomen, of dat bestuurlijke belangen en de behoeften van de burgers de overhand krijgen. Daardoor kan een project uit koers raken. 

‘Ga met een half plan het gebied in, niet met een plan dat al van tevoren vastligt’

De oplossing: een logisch verhaal

Bij het gebiedsontwikkelingsproject Ooijen-Wanssum lukte het wel om de kwaliteit tot het einde van het project te waarborgen. Hoe dat is gelukt? De HAN trok twaalf lessen uit het project, waarvan het ‘logische en vanzelfsprekende verhaal’ er eentje is. En hoe je dat bouwt? Door niet het gebied in te gaan met een plan dat van tevoren vast ligt, maar met opgaven waarvan de bewoners zelf begrijpen en inzien waarom ze noodzakelijk zijn. Oftewel: ga ‘met een half plan het gebied in’, zoals Van den Herik het verwoordt. 

Dat deed hij door met een simpele hoogtekaart op pad te gaan. Hij liet aan iedereen zien dat er maar een logische oplossing was voor het waterveiligheidsvraagstuk in hun gebied, namelijk: het opnieuw laten meestromen van een afgetakte Maasmeander. Een eerlijk verhaal, maar geen prettig verhaal voor bewoners en ondernemers die hun huis in deze oude meander hadden gebouwd. Dat zagen de bewoners en bedrijven zelf ook in. Zij verrijkten het verhaal met eigen ideeën over het omleggen van de weg of het verhogen van landbouwgrond in plaats van het aanleggen van een dijk. Daarmee legden zij de basis voor een grotere scope dan was voorzien. Het logische en vanzelfsprekende verhaal werkte ook andersom: het overtuigde ook de bestuurders die de middelen beschikbaar moesten stellen en de raden en staten die de plannen moesten goedkeuren. Het resultaat werd een succesvol project.

Meer informatie

In de komende weken werken de trainees van het NNationaal Water- en Bodemtraineeship de handvatten samen verder uit. Die vatten ze samen in een aantal korte filmpjes. Deze films zijn bedoeld voor iedereen die wil weten hoe je een logisch en aansprekend verhaal bouwt rondom je eigen gebiedsproject. Het resultaat zal nog voor de zomer beschikbaar zijn op www.ooijen-wanssum.nl. 

Lees ook in deze editie van Deltanieuws het interview met Tami de Lange, trainee bij het Nationaal Water- en Bodemtraineeship.