Foto Impressie van het Vijfde dorp. Bron: Gemeente Zuidplas
Gebiedsontwikkeling met een duidelijke focus op klimaatadaptatie moet veilig wonen en werken in de Zuidplaspolder mogelijk maken. Dit gebied ligt als bouwlocatie onder een vergrootglas, vanwege de lage ligging van bijna 7 meter onder NAP. Dit brengt uitdagingen met zich mee waar rekening mee gehouden dient te worden. Desondanks biedt het gebied volgens de regievoerder gemeente Zuidplas genoeg mogelijkheden door er klimaatadaptief te bouwen. In de laaggelegen polder kan een veilig maar vooral ook leefbaar en toekomstbestendig ‘klimaatdorp’ gebouwd worden. Onder strikte voorwaarden waaruit blijkt dat water en bodem leidend zijn in het ontwerp en de bouw.
‘Elke schop in de grond klimaatbestendig’, kopte het Deltaprogramma 2022 ruim een jaar geleden. Dit paste bij het eerdere advies van de Deltacommissaris om bij woningbouw altijd rekening te houden met klimaatverandering in de toekomst. Bij het zien van plannen voor de Zuidplaspolder, kan men schrikken: 8.000 woningen in een gebied ver onder de zeespiegel. Dit brengt uitdagingen met zich mee op het gebied van waterveiligheid, wateroverlast, maar ook hitte, droogte en biodiversiteit. En toch gaat de gemeente Zuidplas vol voor de ontwikkeling van het Middengebied, met daarin ‘het Vijfde Dorp’, waar water en bodem sturend zijn. Dit staat beschreven in het in 2021 vastgestelde ‘masterplan’; de voorloper van een uitgewerkt bestemmingsplan voor het hele gebied. In dit proces is de gemeente regievoerder, samen met verschillende kennispartners als het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard en de provincie Zuid-Holland.
'Het complexe gebied biedt ons kansen om het gebied robuuster en klimaatbestendiger te maken.'
Kansen van complex watersysteem
Het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard bracht samen met de gemeente Zuidplas in kaart welke gebieden in de Zuidplaspolder geschikt kunnen zijn voor woningbouw, en vooral onder welke voorwaarden. Zo komen de meeste woningen in de hogere gebieden in de polder, op een draagkrachtige zand- en kleigrond: de kreekrug (een oude rivierbedding, red.).
‘Het complexe gebied biedt ons kansen om het gebied robuuster en klimaatbestendiger te maken’, legt Agnes van Zoelen, hoogheemraad bij het waterschap uit. ‘Het watersysteem moet ook in 2100 zijn eigen broek ophouden. We willen voorkomen dat we toekomstige generaties en andere gebieden opzadelen met klimaatrisico’s en herstelschade die we nu kunnen voorkomen. De inzet van het waterschap in dit proces is gericht op de lagenbenadering, waarbij de bodem de basis vormt voor de inrichting. Dat kan onder andere door te spelen met de verschillende peilen, bijvoorbeeld om oxidatie en bodemdaling te voorkomen. Andere voorbeelden zijn het aanleggen van waterbuffers, modulair bouwen en aangepast landgebruik.’ Wethouder Jan Willem Schuurman vult aan: ‘We richten het gebied zo in dat het een hevige bui goed kan opvangen en dat er voldoende vluchtmogelijkheden zijn, zoals hoger gelegen locaties waar mensen kunnen schuilen die in hun eigen woning niet hogerop kunnen komen.
Bouwen onder strikte voorwaarden
Voordat het gesprek gevoerd wordt met ontwikkelaars om daadwerkelijk te bouwen, is het belangrijk om vooraf al de kaders te schetsen voor een klimaatadaptieve gebiedsontwikkeling. ‘De gemeente doet nu een m.e.r.- onderzoek, o.a. .op basis van inbreng van partners zoals de provincie en het hoogheemraadschap. Dit onderzoek brengt in beeld welke scenario’s en dilemma’s denkbaar zijn voor het gebied en ook hoe we ons tegen die scenario’s kunnen wapenen.’ Van Zoelen: ‘Op basis van die scenario’s maak je een beter onderbouwde beslissing over hoeveel ruimte voor water nodig is en op welke plekken, zodat het gebied maximaal klimaatadaptief wordt.’
Wat is een m.e.r.-onderzoek?
Een milieueffectrapportage (m.e.r.) brengt de milieueffecten van een plan of project in beeld. De verwachte gevolgen worden beschreven in een milieueffectrapport. Zo kan de overheid de milieueffecten meenemen bij haar besluit over het plan of project.
Om de regie te kunnen houden op een klimaatadaptieve invulling van het gebied, is het belangrijk dat de gemeente deze gronden in bezit heeft, legt Schuurman uit. ‘In gesprek met projectontwikkelaars willen we elke vraag en uitdaging aanvliegen vanuit het watervraagstuk, mede dankzij de goede voorbereiding op dat vlak. We geloven dat je hier kan bouwen, maar enkel onder strikte voorwaarden met water en bodem als leidende principes.’
Voorbeelddorp
Onder die strikte voorwaarden moet woningbouw in de Zuidplaspolder sowieso tot 2100 klimaatbestendig zijn. ‘Waterveiligheid wordt door de buitenwereld vaak gezien vanuit de hoeveelheid meters onder NAP, terwijl we worden beschermd door dezelfde dijkring als bijvoorbeeld Rotterdam’, constateert het waterschap. Zo ook in de Zuidplaspolder.’ Na het m.e.r.-onderzoek gaat de gemeente Zuidplas met de betrokken partners om tafel om het masterplan om te zetten in een concreet bestemmingsplan vol met handvatten voor de ontwikkelaars. ‘Uiteindelijk willen we een voorbeelddorp zijn voor andere lager gelegen gebieden, want er moeten woningen komen in een gebied waarin rekening moet worden gehouden met klimaatverandering. Al zou ik de Zuidplaspolder nooit een proeftuin noemen, want het wordt een echt dorp waar echte mensen wonen, echt ingericht op de toekomst.’
DGWB: 'Lokale overheden door kennis van eigen gebied belangrijk voor toekomstbestendigheid'
Het Directoraat-generaal Water en Bodem (DGWB) geeft via beleid richting aan ontwikkelaars en bestuurders, zo ook voor de plannen voor de Zuidplaspolder. 'We willen water en bodem sturend maken in de ruimtelijke ordening, dat betekent dat we meer rekening willen houden met water en bodem bij de inrichting van ons land. Daaronder valt ook woningbouw: we moeten hier slimme keuzes maken, zodat de huizen die we bouwen ook op de lange termijn kunnen blijven staan. Zo voorkomen we ook extra kosten en schade in de toekomst', aldus een woordvoerder van DGWB.
'Voor elk gebied zijn de opgaven anders. Kustgebieden lopen bijvoorbeeld tegen verzilting aan, hoge zandgronden tegen lange periodes van droogte. Om water en bodem sturend te laten zijn, moet voor het gebied de opgave in kaart worden gebracht. Wat is het risico op wateroverlast? Op overstromingen? Op bodemdaling? In de Zuidplaspolder wordt hier heel serieus over nagedacht, dat laten de huidige plannen zien.'
Wat zouden jullie de initiatiefnemers van dit project mee willen geven?
'De opgaven zijn groot door de kans op wateroverlast in de diepere ligging van de polder, en de kwetsbaarheid voor bodemdaling. Dit vraagt om duidelijke en ook harde keuzes vanuit water en bodem: over de locatiekeuze van woningen, maar ook over de inrichting en de bouwwijze. Zorg er in elk geval voor dat er voldoende ruimte wordt ingebouwd voor het vasthouden van water. Als dit niet gebeurt, zal er geen toekomstbestendig dorp gebouwd kunnen worden in de polder.
De ambities van de opgave zijn mooi en het water- en bodembelang wordt serieus meegenomen. Hopelijk blijft die uitwerking in de besluitvormende fase overeind. Het Rijk geeft met het water- en bodembeleid richting voor ontwikkelingen als de Zuidplaspolder. De regionale en lokale overheden houden echter een belangrijke rol in het toekomstbestendig ontwikkelen, aangezien zij hun gebied het best kennen. Zo geldt dat ook voor de Zuidplaspolder.'
