Foto Artist impression van Meanderende Maas, een voorbeeld van een project waarin de waterveiligheidsopgave in een gebied wordt verbonden aan de opgaven en kansen voor natuur, recreatie, cultuurhistorie en beroepsscheepvaart. Bron: Deltaprogramma Maas
Klimaatadaptatie, de woningbouwopgave en de stikstofaanpak. Nederland staat de komende jaren voor grote opgaven. Hoe pak je zulke urgente kwesties aan? Het antwoord van de Rijksoverheid: integrale gebiedsontwikkeling. Een benadering waarbij opgaven in een gebied in samenhang met elkaar worden aangepakt. En waarbij nationale regie op opgaven wordt gecombineerd met regionale ruimte voor oplossingen. Maar deze veelbelovende aanpak staat onder druk door ‘de problematische stapeling van bureaucratieën’.
Koos Beurskens is sinds 2015 manager van het Deltaprogramma Maas, het samenwerkingsverband van Rijkswaterstaat Zuid-Nederland, drie provincies en vier waterschappen langs de Maas. Samen zijn deze partijen verantwoordelijk en bevoegd voor de toekomstbestendige inrichting en het beheer van de Maas. In de afgelopen jaren zijn in dit samenwerkingsverband vele integrale projecten van de grond getild. In deze projecten worden maatregelen voor hoogwaterveiligheid, natuur, scheepvaart en waterkwaliteit samengebracht.
Zo’n integrale aanpak zien we bij het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) en de herijkte opdracht voor Integraal Riviermanagement (IRM). Een mooi praktijkvoorbeeld is het project Meanderende Maas. Vanaf het begin van dit project verbindt men in dit gebied de waterveiligheidsopgave aan de opgaven en kansen voor natuur, recreatie, cultuurhistorie en beroepsscheepvaart. Op die manier hoeft het gebied maar één keer op de schop. Bovendien creëer je met deze benadering draagvlak voor grote ingrijpende ruimtelijke maatregelen.
Rijksprogramma’s met eigen spelregels
Door haar integrale aanpak heeft Meanderende Maas te maken met meerdere Rijksprogramma’s die zich richten zich op specifieke opgaven. Zo legt het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) zich toe op hoogwaterveiligheid. De Kaderrichtlijn Water (KRW) richt zich op ecologie en waterkwaliteit. En de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) focust op rivier-natuur.
De programma’s hebben een vergelijkbaar verloop, maar wel hun eigen spelregels. Zo stelt elk programma andere eisen aan procesinrichting, fasering, financiering en verantwoording. Dat brengt een enorme administratieve last met zich mee. Door deze ‘stapeling van bureaucratieën’ komen integrale projecten vaak veel trager van de grond. Het gevolg? Ze duren langer en de kosten nemen toe. En dat in een tijd dat menskracht schaars is en het tempo van de uitvoering omhoog moet.
'Gebieden met meervoudige opgaven krijgen door NOVI-principes voorrang op gebieden met enkelvoudige opgaven.'
Dit moet efficiënter
Dit moet dus efficiënter. En dit kán ook efficiënter. De drie eerder genoemde programma’s vallen bijvoorbeeld onder dezelfde minister. Het afstemmen van de spelregels van deze programma’s moet dan goed mogelijk zijn. Een relevante stap om te zetten, nu het Rijk in NOVEX-gebieden, het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) en IRM de regionale uitvoeringskracht aanspreekt met integrale gebiedsontwikkeling. De vraag naar integrale gebiedsontwikkeling zal bovendien toenemen door de NOVI-principes. Gebieden met meervoudige opgaven krijgen daardoor voorrang op gebieden met enkelvoudige opgaven.
Wat zijn de NOVI-principes?
Drie inrichtingsprincipes helpen om in een specifieke casus of gebied bij botsende belangen een zorgvuldige weging tussen nationale belangen te maken. Die inrichtingsprincipes zijn:
- Combineren boven enkelvoudig;
- Kenmerken en identiteit van een gebied staan centraal;
- Afwentelen voorkomen.
De NOVI is zelfbindend voor het Rijk. De rijksoverheid zet er wel op in dat provincies en gemeenten bij het vaststellen van hun eigen omgevingsvisies rekening houden met wat er in de NOVI staat.
Stroomlijning en harmonisatie
Een voortvarende implementatie van integrale gebiedsontwikkeling vraagt om stroomlijning en harmonisatie van de procesvereisten van Rijksprogramma’s. De brug slaan tussen verschillende departementen en/of directoraten wordt dus steeds noodzakelijker. Het is een essentiële stap om tot versnelling van gebiedsontwikkeling te komen, zónder de hinderlijke stapeling van bureaucratieën.
Overzicht Maas
In de meeste projecten langs de Maas staan meerdere opgaven c.q. beleidsdoelen centraal. Het Overzicht Maas maakt dit in één oogopslag duidelijk. Uit het kaartbeeld is af te leiden welke opgaven centraal staan in 36 projecten langs de Maas. De grootte van de taartpunten verwijst naar de omvang van opgaven ten opzichte van elkaar. Uit het kaartbeeld is ook af te leiden in welke fase de projecten zich bevinden: onderzoek, (voor)verkenning, planuitwerking of realisatie. Verder belicht het kaartbeeld de programmering van de dijkversterkingsprojecten uit het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP).
