Onderzoeksrapport Rijn en Maas: belangrijke bouwsteen voor Integraal Riviermanagement

Als coördinerend rivierkundig specialist bij Rijkswaterstaat heeft Saskia van Vuren als missie om de kennis over onze riviersystemen goed te ontsluiten en breed te verspreiden, om de rivieren op basis van de nieuwste inzichten toekomstbestendig te maken. Daarom is ze écht blij met het onderzoeksrapport Systeembeschouwing Rijn en Maas, dat afgelopen juli werd gepresenteerd aan de stuurgroep IRM en haar ambtelijke achterban.

“Het maken van de Systeembeschouwing is één van de mooiste projecten waaraan ik bij Rijkswaterstaat heb gewerkt binnen Integraal Riviermanagement (IRM). Voor het eerst staat nu in één document hoe de Rijn en Maas zich als systeem hebben ontwikkeld, welke problemen ons eeuwenlange gesleutel aan de rivieren heeft veroorzaakt, een eerste voorstel hoe we die nu kunnen aanpakken en welke keuzes daarvoor in welke volgorde gemaakt kunnen worden.”

Bouwsteen voor IRM

Naast het duiden van de impact van huidige problemen worden ook oplossingen geopperd voor onder meer veilige hoogwaterafvoer en te lage waterstanden en wat die betekenen voor natuur, landbouw, scheepvaart en bebouwing.

Hiermee is de Systeembeschouwing een belangrijke bouwsteen voor het Programma voor de Omgevingswet voor IRM. In dit programma worden beleidskeuzes voor rivierbodemligging, sedimenthuishouding en waterberging en -afvoercapaciteit vastgelegd. Het Ontwerp POW wordt in april 2023 voorgelegd aan de stuurgroep IRM en komt daarna ter inzage.
 

Helikopterblik op het riviersysteem

“We zijn in 2018 begonnen met het maken van een opgavenkaart voor het Rijngebied”, memoreert Van Vuren, die vanuit de ‘onderzoekpoot’ van Rijkswaterstaat vanaf het eerste uur betrokken is bij IRM. “Later kwam daar zo’n kaart voor het Maasgebied bij en hebben we ook per riviertraject 25 uitvoerige informatiebladen gemaakt.”

Hiermee waren opgaven goed in beeld, maar niet altijd de urgentie ervan. Er ontbrak nog een helikopterblik. Op verzoek van de stuurgroep IRM is nu dus één rapport gemaakt, met daarin de meest actuele kennis en inzichten over het gehéle riviersysteem. “Snelheid was gewenst, omdat we graag door willen met IRM”, licht Van Vuren toe.

In drie weken een dummy klaar

Van Vuren stelde een projectteam samen van vijf auteurs met veel systeemkennis van de Rijn (Mardy Treurniet), de Maas (Hans Leushuis) en de natuur (Wouter van Heusden). Rivierspecialist Frans Klijn van onderzoeksinstituut Deltares was penvoerder. “Mensen met veel kennis, opgeteld ruim een eeuw ervaring en een groot netwerk. Zij konden hun collega’s en experts in het rivierengebied dus makkelijk raadplegen.”

“We kozen voor rapid prototyping als aanpak”, vertelt Frans Klijn. “In zo’n drie weken hebben we de hoofdlijnen van ons verhaal opgeschreven, op basis van onze gezamenlijke kennis (zogeheten tacit knowledge, red.).” Op het prototype reageerden zo’n twintig andere rivier(systeem)experts. “De belangrijkste boodschappen zijn vervolgens in ongeveer een jaar tijd verder uitgewerkt, geïllustreerd en in begrijpelijke taal opgeschreven”, legt Klijn uit. En zo zijn er nu een compleet rapport, een samenvatting voor bestuurders en beleidsmakers en een publiekssamenvatting.

Interdisciplinair en sectoroverstijgend

De gekozen aanpak leverde een goede én snelle probleemanalyse op. “De winst is ook dat we dit interdisciplinair hebben aangepakt”, vindt Klijn. “We hebben rivierkundige, landschaps-ecologische en beleids-analytische kennis gebundeld.”
“Dankzij de Systeembeschouwing hebben we nu overzicht over de ontwikkeling en werking van het gehéle riviersysteem met al z’n publieke functies. En dat over een langere tijdschaal. We hebben het rapport om die reden geen analyse maar beschouwing genoemd. Het is geen momentopname, maar een beschrijving van hoe het riviersysteem zich heeft ontwikkeld. En hoe het zich in de toekomst zal ontwikkelen, als we niet ingrijpen.”
 

De onderzoeker is net als Van Vuren blij met het eindresultaat. En die kan hij bondig samenvatten: “Ik denk dat we de kern goed te pakken hebben. Met het oog op het grilliger wordende klimaat moeten de hoogwaterstanden in de rivieren omlaag en de laagwaterstanden omhoog.” De afgelopen twee zomers waarin we met beide extremen te maken kregen, maken dit duidelijker dan ooit.

Kennis verder verspreiden

Tijdens de presentatie van de Systeembeschouwing voelde Van Vuren waardering vanuit de stuurgroep IRM, vooral voor het totaalbeeld op het riviersysteem. “Dat is denk ik ook waardevol voor andere waterprogramma’s waaraan IRM raakt, zoals onder meer het Deltaprogramma (Rijn, Maas, Zoetwater en IJsselmeergebied), het Hoogwaterbeschermingsprogramma en de Vervangingsopgave Natte Kunstwerken. En ik hoop zeker ook dat dit rapport bij de gebiedsgerichte uitwerking van systeemmaatregelen van IRM als naslagwerk gebruikt zal worden.”