'Eén ding weten we zeker: de rivieren zijn nooit af'

Wie betrokken is bij ‘de rivieren’, kent het verhaal: de opgave voor het rivierengebied is enorm, de ambities zijn flink en de urgentie om iets te gaan doén is groot. Toch is programmamanager IRM Jan Willem Kamerman – tot voor kort manager van het Deltaprogramma Rijn – optimistisch.

Kort samengevat is het resultaat van de herijking IRM dat er niet een "megamasterplan" komt voor het totale rivierengebied met een gedetailleerde regionale uitwerking. Eerst worden landelijke beleidskeuzes vastgelegd in een Programma onder de Omgevingswet (PoW). Dat is dan het uitgangspunt voor de gebiedsgerichte uitwerking van plannen. 'Dat maakt het werken aan IRM overzichtelijker.'

Samen veel kennis ontwikkeld

Sinds de start van IRM in 2019 hebben IRM’ers met overheden, waterschappen en andere maatschappelijke organisaties tijdens Bouwdagen en oefentrajecten ontzettend veel waardevolle rivierkennis bij elkaar gebracht, vertelt omgevingsmanager Hans Brouwer. 'Mede dankzij die co-creatie hebben we veel kennis en inzichten opgedaan.'

Deze inzichten maakten de zoektocht naar oplossingen ingewikkelder, omdat duidelijk werd hoezeer mogelijke oplossingen met elkaar samenhangen en effect op elkaar hebben in het riviersysteem. 'Integraal betekent ook dat niet elk "sectoraal belang" tevreden te stellen is', zegt Brouwer. Kamerman: 'Ook werd duidelijker dat we scherper moesten krijgen waar we nu precies naartoe werken. En wat we nu precies wilden vastleggen in het PoW. De herijking was daar heel nuttig voor.'

Loket voor de rivieren

Omdat het PoW geen specifieke regionale insteek krijgt, wil omgevingsmanager Brouwer partners in de rivierenregio’s na alle gezamenlijke bouwerij goed blijven informeren. Regiopartners krijgen het Ontwerp-PoW via de Adviesgroep Rijn en Klankbordgroep Maas voorgelegd om erop te reageren voor het naar de stuurgroep gaat. Bovendien is een participatieplan in de maak om de ‘regiobetrokkenheid’ na vaststelling van het PoW vorm te geven.
 

'Mijn persoonlijke droombeeld is dat we meer integraal gaan communiceren', schetst Brouwer. 'Denk aan een gezamenlijke website met de naam Onze Rivieren met alle informatie over de werkzaamheden van alle betrokken partners en programma’s.' Vanuit diverse programma’s wordt immers gewerkt aan het rivierengebied, zoals via het Deltaprogramma, de Programmatische Aanpak Grote Wateren en het Hoogwaterbeschermingsprogramma. 'Eén algemeen loket voor de rivieren lijkt mij op termijn wenselijk. Ook voor het bredere publiek. Uiteindelijk gaan we aan de slag in het levensgebied van vijf miljoen mensen en daar wil je als organisatie goed bereikbaar voor zijn.'

Duidelijk zijn!

De nieuwe participatieaanpak heeft volgens Kamerman in elk geval een vereiste: boodschappen moeten duidelijk zijn. Niet alleen over de beslissingen zelf, maar ook over bijvoorbeeld de houdbaarheidsdatum van maatregelen.

'Eén ding weten we zeker: de rivieren zijn nooit af. Met de huidige kennis doen we ons stinkende best en werken we zo adaptief mogelijk. Maar het is goed mogelijk dat we onze plannen over vijf jaar moeten bijstellen door bijvoorbeeld klimaatontwikkelingen. Daardoor moeten we misschien weer aan de slag met nieuwe maatregelen.'
Bovendien denken Kamerman en Brouwer dat we niet alle risico’s kunnen voorkomen en moeten leren leven met onzekerheden. 'Ook daar moeten we eerlijk over zijn', zegt Kamerman. 'We hebben geen glazen bol. Al zijn we afgelopen twee jaar veel beter gaan begrijpen hoe de rivieren als systeem werken.'

Bodem: een "eyeopener"

Voor Brouwer was het thema ‘bodem’ bijvoorbeeld een eyeopener. “Ik schrok dat de rivierbodem op sommige plekken in zeventig jaar tijd wel twee meter is gezakt”, vertelt hij. En waar Ruimte voor de Rivier een paar jaar geleden nog draaide om hoogwaterveiligheid, hebben we nu ook de risico’s van laagwater en bodemdaling veel scherper in het vizier.

Kamerman: 'Dit was niet mogelijk zonder kennis over de rivieren. Daar moet je bij dit soort complexe opgaven dus de tijd voor nemen.' Om te blijven leren en kennis ook vast te houden en makkelijker te delen, wordt nu een Kennisprogramma 2023-2029 opgezet. Nieuwe vragen en opgaven worden behouden om eventueel later te onderzoeken na vaststelling van het PoW.

Hoe gaan we integraal samenwerken?

Met alle verzamelde beelden, kennis en ervaring uit de IRM-pilots is het Ontwerp PoW binnen de deadline van mei 2023 prima op te schrijven, denken Kamerman en Brouwer. Ingewikkelder wordt de bestuursovereenkomst die bij het PoW gemaakt wordt. Die is de leidraad voor afspraken over de gebiedsgerichte uitvoering van maatregelen.

Brouwer: 'We maken een inhoudelijk integraal PoW, maar hoe zorgen we dat we die integrale blik ook in de bestuursovereenkomst krijgen? Dat is een puzzel. Nederland zoekt nog naar de beste werkwijze om integrale opgaven aan te pakken, benadrukt programmamanager Kamerman. 'Kijk naar stikstof, de energietransitie, de woningnood. Voor alles is ruimte nodig, dus we moeten wel in samenhang organiseren. Ons bestuurlijk stelsel is daar helemaal niet op ingericht. We zijn als land nog sterk sectoraal georganiseerd.'

Besluitvorming over het PoW en de bestuursovereenkomst vraagt straks dus ook om een integrale blik. En een beetje lef, aldus Brouwer. 'We zijn echt met iets nieuws bezig. Dat maakt integraal riviermanagement ook zo leuk om aan te werken.'

Op weg naar een (Ontwerp) PoW en bestuursovereenkomst IRM

In het (Ontwerp) PoW komt een visie op hoe het toekomstbestendig rivierengebied eruit ziet in 2050. Daarnaast leggen we er beleidskeuzes in vast voor de rivierbodemligging, sedimenthuishouding en afvoercapaciteit van het riviersysteem. Die zijn samen met systeemingrepen voor een klimaatbestendige en robuuste riviernatuur bepalend voor hoe we gebiedsgericht verdergaan met IRM. Tot slot omvat het PoW een overzicht van de riviertrajecten en de gebieden waar we als eerste aan de slag gaan.

Lees meer over de besluitvorming over het PoW en de bestuursovereenkomst.