Foto Decoratieve foto van droogte. Bron: Henri Cormont
Op 1 januari 2022 is fase 2 van het Deltaprogramma Zoetwater (2022-2027) van start gegaan. Het Deltaprogramma Zoetwater heeft als doel dat Nederland in 2050 weerbaar is tegen zoetwatertekorten. Het belang van voldoende zoet water van de juiste kwaliteit wordt door klimaatverandering steeds groter, aldus vertrekkend programmamanager Egon Ariëns. ‘Nederland zal namelijk steeds vaker te maken krijgen met extreme weersomstandigheden met langere periodes van droogte, meer laagwater in de rivieren en meer verzilting tot gevolg.’
In fase 2 van het Deltaprogramma Zoetwater werken verschillende overheden, waterbeheerders en watergebruikers samen aan maatregelen en onderzoeken zodat Nederland ook in de toekomst klimaatbestendig is. Een aantal van deze maatregelen hebben als doel om de ruimtelijke inrichting beter af te stemmen op de beschikbaarheid van zoet water.
Water en bodem meer sturend in de ruimtelijke ontwikkeling
‘In de ruimtelijke ordening is een transitie nodig om voorbereid te zijn op de gevolgen van klimaatverandering’, legt Ariëns uit. ‘Daarom is het nodig om ons land en water niet langer aan te passen aan het gebruik en wensen van de mensen, maar aan de grenzen van het bodem- en watersysteem.’ Dit streven is ook opgenomen in het regeerakkoord van 15 december 2021.
Om de grenzen van het bodem- en watersysteem centraal te stellen, is in het Deltaplan Zoetwater 2022-2027 een voorkeursvolgorde opgenomen. Hierin staat het uitgangspunt dat we bij de ruimtelijke inrichting en landgebruik meer rekening houden met waterbeschikbaarheid en wateroverlast. Daarnaast gaat de focus naar het beter verdelen en vasthouden van water en zuiniger omgaan met water, constateert Ariëns. ‘Een aantal maatregelen speelt al in op deze transitie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan natuur-inclusieve landbouw en het herstellen van beken en waterlopen, zodat er ruimte komt voor een meer natuurlijke dynamiek.’
Terugblik op fase 1
In fase 1 van het Deltaprogramma Zoetwater (2015-2021) zijn al vele maatregelen gerealiseerd om zoetwatertekorten tegen te gaan. ‘Mede door deze maatregelen zijn de gevolgen van de droogte van 2018 en 2019 beperkt gebleven’, vertelt Ariëns. ‘Zo kon de Klimaatbestendige Wateraanvoer (KWA) in 2018 drie maanden lang een groot gedeelte van West-Nederland van zoet water voorzien.’ Daarnaast heeft het IJsselmeergebied een flexibel peilbeheer gekregen, waardoor het mogelijk is om bij dreigende droogte bijtijds een zoetwatervoorraad in het IJsselmeer en Markermeer aan te leggen.
Maatregelen in fase 2 Deltaprogramma Zoetwater (2022-2027)
Met het oog op de toekomst zijn allerlei maatregelen nodig op zowel de hoofd- als regionale watersystemen om weerbaar te zijn tegen watertekorten. In totaal investeren het Rijk en de regionale partijen in fase 2 ruim €800 miljoen om maatregelen uit te voeren. Het gaat hierbij om verschillende soorten maatregelen zoals:
- Het aanleggen van nieuwe sloten en kanalen, met als doel om de aanvoer van zoet water te verbeteren;
- Beken laten meanderen en stuwen te plaatsen, waardoor het water langer wordt vastgehouden;
- Het infiltreren van water in de ondergrond. Op deze manier is er in tijden van droogte voldoende water in de ondergrond beschikbaar; en
- Het hergebruiken van gezuiverd rioolwater voor de landbouw, de industrie en voor de datacenters in de Eemshaven.
Ondergrondse wateropslag Wolphaartsdijk
In Wolphaartsdijk vindt een onderzoek plaats naar de aanleg van een ondergrondse watervoorraad in een gebied met grond die moeilijk water doorlaat. Door de oppervlakkige kleilaag zakt regenwater niet op natuurlijke wijze naar beneden. Onder deze kleilaag ligt een pakket van grof zand, met daaromheen weer klei die minder water doorlaat. Winterse neerslag wordt in dit gebied normaliter afgevoerd naar de zee, maar straks voeren infiltratieputten deze neerslag de grond in (figuur 1). Hierdoor ontstaat in het zandpakket onder de kleilaag een zoetwaterbel. Dit water kan in droge tijden worden gebruikt.
Hergebruik gezuiverd rioolwater Garmerwolde
Dit project voorziet industrie en datacenters in de Eemshaven van zoet water, gemaakt van gezuiverd rioolwater. Een groot gedeelte van het rioolwater van de stad Groningen wordt gezuiverd bij de rioolwaterzuivering in Garmerwolde. In dit project wordt na de rioolwaterzuivering bij Garmerwolde het water nogmaals gezuiverd bij een nabijgelegen zuiveringsinstallatie. Hiermee is het water van de juiste kwaliteit voor de industrie. Vervolgens gaat dit water door middel van een pijpleiding van ongeveer 25 km naar de Eemshaven. Hierdoor is er meer oppervlaktewater beschikbaar voor andere functies. Daarnaast verbetert de waterkwaliteit van het Eemskanaal, omdat er minder gezuiverd rioolwater in het kanaal terechtkomt.
Samenwerking tussen verschillende overheden en gebruikers
Ariëns: 'Het water in Nederland is van ons allemaal. Daarom is het belangrijk dat de Rijksoverheid, provincies, gemeenten, waterschappen, gebruikers en andere partijen met elkaar samenwerken. Op deze manier zijn we op de lange termijn weerbaar tegen droogte en watertekorten. De strategie en bijbehorende maatregelen en onderzoeken uit fase 2 van Deltaprogramma Zoetwater zijn dan ook gezamenlijke producten. Daar zijn we als Deltaprogramma ook trots op. Terwijl fase 2 nog maar net is gestart, beginnen de voorbereidingen op fase 3. Dat is aan mijn opvolgers om zich in deze fase te richten op een goede samenwerking om tot een mooi pakket aan maatregelen te komen.'
