Hoe gaan waterveiligheid en verstedelijkingskansen hand in hand? In de regio Rijnmond-Drechtsteden werd door de gemeente Rotterdam en bureau MUST ‘ontwerpend’ onderzocht hoe deze thema’s samenkomen bij een potentiële gebiedsontwikkelingslocatie in het buitendijks gebied De Esch. De oostelijke flank van de stad is een van de grootschalige woningbouwlocaties om bij te dragen aan de grote bouwopgave in Nederland. Kijkend naar het woningbouwadvies van de deltacommissaris, ook daar passen de plannen bij.
Wat is ontwerpend onderzoek?
Bij complexe ruimtelijke vraagstukken kun je ontwerpend onderzoek inzetten als methode om antwoorden te krijgen. Je kijkt samen met partners met een (ontwerp)blik naar opgaven. Het onderzoek is niet bedoeld om een eindontwerp te maken, maar om nieuwe verbanden te leggen tussen verschillende (thematische) opgaven en oplossingsrichtingen én het scherpt doelen aan. Als nevenresultaat versterkt het doorgaans de samenwerking en draagvlak tussen partners die hieraan meewerken.
Wat kan er ontstaan als het water een duidelijker stem krijgt? Rotterdam en MUST brachten voor het buitendijkse gebied De Esch de transformatiekansen in kaart met het oog op steeds vaker voorkomende hoge waterstanden. Aan de voorkant van de planontwikkeling werden waterveiligheid, klimaat en verstedelijkingsopgaven in samenhang bekeken op de schaal van het gebied én de regio van Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden. Daaruit volgde het project Esch Water Speaks!
Senior stedenbouwkundige en landschapsontwerper van bureau MUST Freek van Riet: ‘Met Esch Water Speaks zijn drie aantrekkelijke toekomstperspectieven tot stand gekomen voor dit buitendijks gebied, allemaal gericht op het jaar 2200. Hierbij hielden we rekening met een complexe stapeling van opgaven. De perspectieven geven Rotterdam de kans een gidsstad te blijven voor andere wereldwijde steden. We maken water opnieuw een leidend principe voor stedelijke ontwikkeling.'
Uniek zoetwaterpark met gevarieerd aanbod woningtypes en leefmilieus.
Bedreigingen
Grote investeringen met mogelijk kapitaalverlies bij wijziging strategie in de toekomst.
Verlies ecologische verbinding en geleidelijke overgang tussen zoet en zout. Zoetwatermilieu zal misschien - op plekken – ‘geholpen’ moeten worden, maar dat brengt misschien wel een rijk zoetwatermilieu terug.
Toekomstbeelden geven stof tot nadenken
Bij het ontwerpend onderzoek zijn er interdisciplinaire werksessies georganiseerd met vakkundige ogen bij de gemeente, het waterschap en gebiedspartijen. Dit in combinatie met sociologen, ecologische ontwerpers en niet te vergeten inspirerende introducties door ‘vrije denkers’ Darko Lagunas (socioloog & milieu onderzoeker), Theun Karelse (kunstenaar / ecologisch ontwerper) en Han Meijer (TU -Delft). Dit resulteerde in de drie perspectieven voor De Esch. Deze beelden laten zien wat voor stad Rotterdam zou kunnen zijn: ‘Stad op Twee Oevers’, ‘Buurten en Eilanden’ en ‘Vloeibare Stad’.
Deze verschillende toekomstperspectieven zijn gebaseerd op het al dan niet afsluiten van de Maas van de Noordzee en de daaropvolgende impliciete keuze voor het type watersysteem. Het maakt bijvoorbeeld uit of de stad getij en zilte invloed behoudt of dat het watersysteem dit niet mogelijk maakt. De mogelijkheden voor landschap, natuur en ecologie én mogelijkheden voor verstedelijkingsconcepten in De Esch hebben een grote samenhang met die keuze.
Per scenario is te zien waar de grootste investeringen - in de tijd - nodig zijn en welke bedreigingen een rol spelen. Bovendien is in beeld gebracht wat de redelijke ‘momenten’ zijn om - eventueel nog - over te stappen op een andere strategie.
Visuele weergave van tijdlijn Esch Water Speaks. Bron: gemeente Rotterdam
Senior strategisch stedenbouwkundige en planoloog van de gemeente Rotterdam Marlies van der Maarel: 'Esch Water Speaks helpt om het debat over de toekomstige stad in de volle breedte te kunnen voeren. Het doel van het onderzoek was niet om een keuze te maken voor één toekomstbeeld, maar om beeldend op de rij te zetten wat de consequenties van keuzen (kunnen) zijn en waar verbanden liggen. Dit helpt om tot goede afwegingen te komen.'
Helder ‘beeldend narratief’ helpt complexe keuzen
Deze studie laat het belang van ontwerpend onderzoek aan complexe vraagstukken zien. De van elkaar afhankelijke schaalniveaus, tijdspaden - nu en later - en stapeling van belangen zijn geïntegreerd in een helder ‘narratief’, Op deze manier worden keuzes en vervolgvragen van de stakeholders in onderling verband gezien en met het oog op de verre toekomst. Dit draagt bij aan bewuste keuzen voor de maatschappij als een geheel.
Esch Water Speaks draagt op verschillende manieren bij aan het complexe vraagstuk. Onder andere door:
Met een brede blik naar duurzaamheid te (blijven) kijken inclusief het niet-menselijk perspectief, erfgoedwaarden en lange termijneffecten;
Als overheid daadkrachtig bij te dragen aan participatie en bewustwording van kansen en afhankelijkheden;
Het verdelingsvraagstuk - van met name veilig wonen - voor iedereen tot een goed resultaat te brengen.
De gemeente Rotterdam ziet kansen om dit soort onderzoeken ook in te zetten voor andere gebiedsontwikkelings-opgaven in de stad. Vera Konings, adviseur Waterveiligheid van de gemeente Rotterdam: 'Onderzoekend ontwerpen is een aanrader voor alle regio’s waar diverse opgaven en vraagstukken, zoals in De Esch, samenkomen.'
En nu…
De gemeente Rotterdam gaat in samenwerking met het Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden nu verder om praktische antwoorden te krijgen op vraagstukken als: Is stevig buitendijks blijven doorbouwen hier het antwoord? Welke investeringen, keuzes en maatregelen zijn te verantwoorden? En bijvoorbeeld ook: hoe kunnen we de unieke kwaliteiten van de rivier toegankelijker en inclusiever maken voor mens én flora & fauna?
Deze vraagstukken moeten aan bod komen in verdere kennisuitwisseling en beslissingen. Gemeente Rotterdam geeft het onderzoek al een vervolg door samen te werken met de andere overheden, bewoners, stakeholders, en andere partners.
