'Waterveiligheid botst soms met woningbouw'

Hoe zorgen we voor waterveiligheid én behouden we ons karakteristieke landschap?

Aan het woord: projectleider Marcus Noordmans van de gemeente Fryske Marren

‘We moeten opletten dat we onze cultuurhistorie niet laten verdwijnen. Recreatie en toerisme is namelijk een zeer grote inkomstenbron van de gemeenten aan de Friese IJsselmeerkust. Aan de ene kant kenmerkt het gebied zich door de rust en dat willen we zo houden. Aan de andere kant zijn er ook maatregelen nodig om de waterveiligheid te waarborgen en genoeg zoetwater te hebben. Maar helpen we met al onze maatregelen niet het karakteristieke landschap om zeep? We hebben honderden jaren oude dijken die we voor recreatie weer goed in het zicht willen krijgen, maar deels verdwijnen ook oude keringen. Dat is ook niet bevorderlijk voor de cultuurhistorische waarde van het gebied.’

Samenwerking

‘Tien tot vijftien jaar geleden zijn we elkaar structureel meer gaan opzoeken in de Friese IJsselmeerkust. Sindsdien pakken we via de stuurgroep Gebiedsagenda Súdwesthoeke problemen steeds breder op. Op het gebied van zoetwater hebben we bijvoorbeeld te maken met een landbouwtransitie, waardoor we opnieuw moeten kijken naar de levering van water voor de landbouw.

Over waterveiligheid op korte termijn zijn er overigens minder zorgen binnen de gemeente. Daarvoor hebben we een goede samenwerking met partijen binnen de Friese IJsselmeerkust en met het Deltaprogramma. Wel merk je dat je voor het IJsselmeergebied aan tafel zit met partijen uit kustlijnen met heel andere belangen. Door de grote hoeveelheid clubs zie je soms door alle bomen het bos niet meer.’

Peilstijging

‘Als het peil in 2050 daadwerkelijk omhoog gaat, dan lopen we wel tegen andere problemen aan. We hebben buitendijkse gebieden met industrie bij de hoorn van Lemmer, waar veel opstuw van het water is. Bij wind stijgt het waterpeil soms met 60 centimeter en bereikt het water nu al de wegen op die industrieterreinen. Daarnaast hebben we het strand van Lemmer waar elk jaar vele duizenden bezoekers komen. Dit strand en de omliggende natuurgebieden verdwijnen als er geen maatregelen worden genomen. Uiteraard willen we de gemeente wel veilig houden, mogelijk met hogere dijken. Dat wordt uiteindelijk bepaald door het waterschap.’

Waterveiligheid botst soms met woningbouw

Aan het woord: Beleidsadviseur Bert Piekstra van Wetterskip Fryslan

‘Als waterschap houden we actief contact met gemeenten en de provincie over de ontwikkelingen en maatregelen rondom de Friese IJsselmeerkust. Op het gebied van waterveiligheid hebben we bijvoorbeeld al te maken met wateroverlast als het waterpeil stijgt door opwaaiing. Soms stijgt het peil dan met een halve meter. Daarnaast hebben we onder andere te maken met erosie in de kustgebieden, waardoor het zand zich verplaatst bij onder andere natuur- en recreatiegebieden. Via een ambitiedocument van het Rijk en de Friese overheden hebben we maatregelen geformuleerd om deze kustgebieden klimaatbestendig te maken, waarbij we ook kijken naar de natuur- en recreatiebelangen. De samenwerking op dit gebied verloopt goed, maar we moeten voor de toekomst rekening houden met hardere maatregelen.’

Dijkversterking

‘Een mogelijke stijging van het waterpeil van het IJsselmeer na 2050 vraagt onder andere om zwaardere en bredere dijken om de waterveiligheid te garanderen. In het provinciaal waterprogramma zijn daarom zogenaamde ‘reserveringszones’ opgenomen. Bestaande bebouwing in dorpen en steden binnen deze zones wordt zoveel mogelijk ontzien, maar de zones zijn met name bedoeld om de beperkingen voor toekomstige ontwikkelingen te duiden. Deze ruimte kan worden gebruikt op het moment dat deze versterkingen echt nodig zijn. Dit levert wel discussies op, omdat het in sommige gevallen botst met het belangen op het gebied van nieuwbouw. Water wordt een sturend principe, dus er moet ruimte komen voor water en dus ook dijken en keringen en. Uiteindelijk is het de bedoeling om reserveringszones standaard op te nemen in gemeentelijke omgevingsplannen, om maatregelen voor binnendijkse waterveiligheid te verzekeren.’

Buitendijkse gebieden

‘Voor buitendijkse gebieden hebben wij als waterschap geen wettelijke taak om daar overstromingen te voorkomen, terwijl daar wel recreatieparken en zelfs bebouwing staat. Daar ligt een stuk verantwoordelijkheid bij de partijen die dit gebied gebruiken. We blijven gemeenten wel wijzen op deze verantwoordelijkheid en adviseren wel bij watertoetsen in buitendijkse gebieden. Het blijft echter lastig voor de gemeente om dit over te brengen bij de burger en harde maatregelen te nemen. Het is gevoelsmatig bijna vanzelfsprekend dat er weinig tot geen wateroverlast is, maar bij een flinke peilstijging kan dat wellicht anders zijn in de toekomst.’

Hoe beschermen we een buitendijks recreatiepark én houden we ruimte voor peilverhoging?

Aan het woord: Ruud de Smit van gemeente Sudwest Fryslan

‘De kwaliteit van de dijk langs het IJsselmeer in Friesland wordt onderzocht. Mogelijk vinden er aanpassingen aan de dijk plaats. Wij spelen met de gedachte om in combinatie met deze mogelijke werkzaamheden aan de buitenzijde van de dijk een fietspad aan te leggen. Dat is in lijn met de wens van het Rijk om een rondje IJsselmeer te kunnen fietsen. Natuurlijk zou dit een mooie impuls zijn voor de recreatie in het gebied. Er moet nog veel gebeuren om dit rond te krijgen, ook omdat je op en rondom zeeweringen en dijken niet zomaar dingen mag plaatsen. Natuurlijk is de zeewering in eerste instantie bedoeld om het land veilig te houden. De dijkbeheerder is primair bezig met de waterveiligheid. Ook qua techniek vraagt het nogal wat. Dat hebben we ervaren bij het fietspad aan de buitenzijde van de Afsluitdijk. Daar is veel onderzoek van Deltares aan vooraf gegaan.’

Buitendijkse gebieden

‘De uitdaging zit ‘m vooral in buitendijkse bebouwing. Wij hebben onder andere in Makkum buitendijkse bebouwing. Appartementen, vakantiewoningen, een camping een industrieterrein, diverse werven en jachthavens. Weliswaar is dit hoog gebouwd, maar met ons boerenverstand begrijpen we wel dat een hoger peil veel consequenties heeft. Zo lopen de stranden en natuurgebieden gevaar, dat is nu al zo bij harde wind in combinatie met hoog water. Welk maatregelen er nodig zijn om deze buitendijkse gebieden in stand te houden kan ik nog niet overzien. Hier gaat het Rijk onderzoek naar doen.'

Verantwoordelijkheid

‘Het opkomende waterpeil vraagt om maatregelen die enorme kosten met zich mee gaan brengen. Die kosten kunnen wij vanuit de gemeente niet dragen. De verantwoordelijkheid ligt dan ook bij het Rijk om ons te helpen met middelen om ons te wapenen tegen die stijging van het IJsselmeer na 2050. We blijven hiervoor actief aandacht vragen bij het de landelijke overheid. De contacten met het Rijk zijn goed en daarom gaan wij er vanuit dat dit goed gaat komen. Dit prachtige gebied willen we graag beschermen en behouden.’