Foto Project Lauwersmeer-Vierhuizergat. Bron: Hoogwaterbeschermingsprogramma
Het doel van het versterken van onze dijken is helder: zorgen dat we in een waterveilig Nederland kunnen blijven wonen, werken én recreëren. Maar waar dijkversterkingen primair gericht zijn op waterveiligheid, worden natuur en biodiversiteit ook steeds meer meegenomen als nevendoelstelling.
Tijdens het afgelopen Nationaal Deltacongres in Maastricht werd het Projectenboek 2022 van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) vol trots door directeur Erik Wagener overhandigd aan deltacommissaris Peter Glas. Dit jaar is het thema van het boek biodiversiteit. In het boek komen alle HWBP-projecten van 2022 tot 2027 aan bod, waarbij dijkwerkers onder andere hun biodiversiteitsambities delen. Daarnaast wordt een inspirerend beeld gegeven van de nut en noodzaak van biodiversiteit voor dijkversterking en de relatie met de natuur door de jaren heen.
Dijkversterkingen combineren
De keuze voor het thema biodiversiteit is niet voor niks. Binnen het HWBP worden door de 21 waterschappen en Rijkswaterstaat tot en met 2050 ongeveer 1.500 kilometer aan dijken versterkt, inclusief ongeveer 500 sluizen en gemalen. HWBP-projecten reiken in de praktijk verder dan alleen waterveiligheid. Door slim te combineren kunnen dijkversterkingen namelijk meerdere doelen dienen: denk aan duurzaamheid, klimaat, circulariteit, ruimtelijke kwaliteit, mobiliteit én ook biodiversiteit.
Een gezonde bodem, een gezond watersysteem en gezond water zijn essentieel voor alles wat daaromheen groeit en leeft. Dit geldt ook voor de vele dijken die grenzen aan belangrijke natuurgebieden. Net als bij veel andere maatschappelijke opgaven voelen de waterbeheerders de verantwoordelijkheid om hier ook een bijdrage te leveren. Daarom zoeken zij bij een dijkversterking steeds meer naar mogelijkheden om invulling te geven aan natuurontwikkeling en versterking van de biodiversiteit. Een gezond en veerkrachtig ecosysteem is namelijk op zelfstandige basis beter bestand tegen droogte of overstromingen.
'Maatschappelijke ingepaste dijk'
Maar hoe kun je biodiversiteit meenemen in een dijkversterking? 'De kunst is om al die opgaven met elkaar te verbinden en te zorgen voor een ‘maatschappelijk ingepaste dijk', aldus HWBP-directeur Erik Wagener. 'Denk bijvoorbeeld aan een dijkversterking met maatregelen om emissie te verminderen. Of dat je natuur en biodiversiteit versterkt door meer oog te hebben voor het landschap en de natuurwaarden. Je kan ook zorgvuldig omgaan met de cultuurhistorische waarden. De dijk staat immers ook midden in de samenleving.'
Ben jij dijkwerker en heb je na het lezen van dit artikel interesse in het projectenboek over biodiversiteit? Kijk dan op de website van het HWBP en download je eigen exemplaar of vraag een fysiek exemplaar aan.
'Een 10 halen is niet altijd mogelijk'
Biodiversiteit is een gezamenlijke ambitie, maar ook een thema dat in combinatie met dijkversterking nog in de kinderschoenen staat. Toch zijn er in de praktijk al inspirerende voorbeelden te vinden van HWBP-projecten die verschillende maatschappelijke opgaven omarmen en combineren.
Waterschap Drents Overijsselse Delta trof bijvoorbeeld voorbereidingen om de IJsseldijk te versterken. Uit een onderzoek in 2019 bleek dat een dijkverlegging in plaats van een dijkversterking bij Paddenpol ook kansrijk was. Deze verlegging bood ook direct kansen voor natuurontwikkeling en waterstandsdaling. De dijkverlegging is een initiatief van de provincie Overijssel, provincie Gelderland, Staatsbosbeheer en van de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). 'Het kwam van de grond, omdat we echt goed samen hebben gewerkt', vertelt trekker en omgevingsmanager Joosje Bachman van Waterschap Drents Overijsselse Delta. 'Vanaf het begin is het belangrijk om goed integraal te kijken naar het gebied. Het ligt voor de hand, maar vaak streeft iedereen vanuit zijn eigen organisatie doelen na.'
De dijkverlegging en inrichting van het buitendijkse gebied dragen bij aan de doelstellingen van Kaderrichtlijn Water (KRW), Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW), Integraal riviermanagement (IRM) en Provinciale natuur- en klimaatdoelen. Bachman: 'In het gebied gebeuren veel verschillende dingen die ook juist bijdragen aan de doelen van de andere programma’s. Het is belangrijk dat je beseft dat een ’10’ halen niet altijd mogelijk is. Soms haal je een 8, maar dat is niet erg. Als je voor je eigen doelen namelijk toch voor die 10 gaat, haalt een andere partner op zijn doelen misschien een 4.' Voor een goede samenwerking is vertrouwen dan ook de sleutel tot succes. 'In het begin van zo’n project weet je nog niet alles', stelt Bachman. 'Je moet vertrouwen hebben in de issues die je misschien tegenkomt en nog niet meteen direct kunt oplossen. Vertrouw erop dat je alle problemen later in het proces samen oplost.'
Ecologische kansen
Bij de dijkversterking Lauwersmeer-Vierhuizergat van Waterschap Noorderzijlvest worden naast waterveiligheid ook ecologische meekoppelkansen meegenomen. Lies van Nieuwerburgh is marien ecoloog bij Rijkswaterstaat en werkt vanuit de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) mee aan de ecologische koppelprojecten van de dijkversterking. 'Vanuit het Waterschap Noorderzijlvest en de PAGW zagen wij kansen om met de dijkversterking ook de ecologie te verbeteren.'
Bij de dijkversterking worden dan ook drie ecologische nevendoelstellingen meegenomen: de aanleg van kwelders, een natuurlijke overgang tussen dijk en water om natuur ook onderwater te verrijken en het verbinden van het binnendijkse gebied Marnewaard met de Waddenzee. Volgens Van Nieuwerburgh is het goed als je als samenwerkende partners investeert in de relatie en elkaars belangen respecteert. Ook lef is belangrijk: 'Wees niet te terughoudend, want je kunt met best kleine aanpassingen grote impact maken. Misschien kost het wat extra, maar je krijgt er echt iets voor terug!'
