De extreem droge zomer van 2018 en de droogte die tot in 2019 voortduurde in Oost- en Zuid-Nederland, stelde ons waterbeheer op de proef. Naar aanleiding hiervan stelde minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) de Beleidstafel Droogte in, waaraan alle waterpartners deelnamen. In december 2019 presenteerden zij de eindrapportage ‘Nederland weerbaar tegen droogte’. Aan de start van het droogteseizoen (1 april) spreken we betrokken bestuurders over de uitvoering van de aanbevelingen.
46 aanbevelingen
In het rapport van de Beleidstafel Droogte staan 46 aanbevelingen om bij neerslagtekort en lage rivierstanden toch zoveel mogelijk over voldoende water te beschikken voor drinkwater, landbouw en natuur. De belangrijkste conclusies zijn dat we bij de ruimtelijke inrichting van Nederland meer rekening houden met de beschikbaarheid van zoetwater. En dat waterbeheerders zich beter moeten voorbereiden op drogere zomers. Dit betekent onder meer dat we zuiniger met water moeten omgaan en dat we meer water moeten vasthouden en opslaan.
‘Met deze adviezen, 150 miljoen euro uit het Deltafonds aangevuld met cofinanciering vanuit de zoetwaterregio’s, kiezen we voor een stevige aanpak om ons watersysteem bestand te maken tegen de drogere zomers’, aldus de minister. ‘We gaan samen met alle partijen inzetten op het vasthouden van water in regenachtige tijden, zodat we hiervan kunnen profiteren in tijden van droogte. Dat de waterschappen, drinkwaterbedrijven, provincies, gemeenten en Rijkswaterstaat dit goed in de vingers hebben, lieten ze in 2018 en 2019 al zien. Ze hebben keihard gewerkt waardoor Nederland goed door de droge zomers is gekomen.’
"We gaan samen met alle partijen inzetten op het vasthouden van water in regenachtige tijden"
Knelpunten 2018 en 2019
Nederland kende in 2018 en 2019 twee droge zomers. ‘Het waren twee verschillende zomers’, zegt Bert Boerman, gedeputeerde van de provincie Overijssel en Interprovinciaal Overleg-vertegenwoordiger bij de beleidstafel. ‘In 2018 viel de droogte samen met zeer lage afvoeren van de Rijn en Maas. Daardoor stond het IJsselmeer als nationale regenton onder druk, was er sprake van toenemende verzilting en er waren noodpompen nodig voor de wateraanvoer op de hoge zandgronden. In 2019 waren de grondwaterstanden in gebieden zonder wateraanvoer, zoals Twente, de Achterhoek en Oost-Brabant, nog niet hersteld. De landbouw en natuur ondervonden hiervan de gevolgen. In het westen vielen normale hoeveelheden neerslag en was droogte geen issue.’
Boeren én besturen op de hoge zandgronden
Ook Dirk-Siert Schoonman (Unie van Waterschappen) nam deel aan de beleidstafel. Hij is heemraad bij waterschap Vallei en Veluwe en hij heeft een akkerbouwbedrijf op de hoge zandgronden in Brummen. Vooral voor de hooggelegen delen in Nederland zijn structurele oplossingen op lange termijn nodig, omdat in deze regio’s geen water vanuit de rivieren aangevoerd kan worden. ‘De droogte van 2018 was een déjà vu naar mijn jeugd in 1976, toen ik veel beregeningsbuizen versleepte om het grasland van ons melkveebedrijf in leven te houden. Ik hoop dat de droogte van 2018 heeft aangetoond dat er gebruik moeten worden gemaakt van de kennis van agrariërs om schade in de toekomst zoveel mogelijk te voorkomen. Boeren en tuinders hebben veel verstand van de bodem. We komen er door de droogte achter dat er een tandje bij moet om de bodem beter te laten functioneren om water vast te houden en de hoeveelheid organische stof te verhogen. Hierdoor groeien bijvoorbeeld gewassen beter. Verbetering van bodemkwaliteit is bij uitstek een gezamenlijk belang van boeren en de waterbeheerders’, zegt agrariër Schoonman.
Daar heeft Schoonman als heemraad invloed op: ‘Voor een klimaatbestendig water- en landgebruik zijn grote inspanningen nodig tot in de haarvaten van het watersysteem. Als waterschappen zijn we bezig om de (grond)watervoorraden weer op peil te brengen. Maar ook om onze watersystemen zo in te richten dat we het water beter kunnen vasthouden en opslaan. Er zal meer focus moeten komen op waterbeschikbaarheid, voordat de droogte toeslaat. Nu ligt de focus nog te veel op de waterverdeling zodra het neerslagtekort een feit is. Dit is vooral een onderwerp wat de hogere delen van Nederland klimaatrobuuster moet maken. De droge zomers van 2018 en 2019 hebben ons laten zien dat we, wat betreft de Hoge Zandgronden, tegen de grenzen van het huidige watersysteem aanlopen. Zeker in die gebieden waar geen externe wateraanvoer mogelijk is, moeten we veel meer dan nu water vasthouden. Dit vergt bij waterbeheerders en –gebruikers een omslag in denken. Van snel water afvoeren naar water vasthouden door meer te bufferen en te infiltreren. Dit zijn geen maatregelen die van de één op andere dag zijn gerealiseerd.’
Toekomstbeelden
Boerman: ‘Droogte is geen opgave die je in je eentje kunt oplossen en het is ook niet enkel een watervraagstuk. Het is net zo goed een ruimtelijk en een economisch vraagstuk. De Beleidstafel Droogte is weliswaar opgeheven, maar de uitvoering van haar aanbevelingen is wel goed geborgd door deze te beleggen bij onder meer het Bestuurlijk Platform IJsselmeer (BPIJ) en het Bestuurlijk Platform Zoetwater (BPZ).’
Op 1 april start het droogteseizoen weer en aanbevelingen van de beleidstafel worden inmiddels voortvarend ingevoerd. Zo houden provincies en gemeenten meer rekening met de beschikbaarheid van water bij ruimtelijke ontwikkelingen, denk aan de beoogde vestiging van een bedrijf dat veel water verbruikt. Daarnaast kan het voorkomen dat overheden en waterbedrijven een vrijwillig beroep doen op alle watergebruikers om zuinig om te gaan met drinkwater.
Om ook in de toekomst weerbaar te zijn en blijven tegen watertekort werken overheden en gebruikers steeds intensiever samen in de deltaplannen Zoetwater, IJsselmeergebied en Ruimtelijke adaptatie en wordt ook de onderlinge samenwerking tussen deze deelplannen verder versterkt.
